Datos Identificativos 2011/12
Asignatura (*) Desenvolvemento de Habilidades Lingüísticas Código 652411203
Titulación
MESTRE: ESPECIALIDADE EN AUDICIÓN E LINGUAXE
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
1º e 2º Ciclo Anual
Segundo Troncal 6.5
Idioma
Castelán
Galego
Prerrequisitos
Departamento Didácticas Específicas
Psicoloxía Evolutiva e da Educación
Coordinación
Peralbo Uzquiano, Manuel
Correo electrónico
manuel.peralbo@udc.es
Profesorado
Peralbo Uzquiano, Manuel
Sobrino Freire, Iria
Correo electrónico
manuel.peralbo@udc.es
iria.sobrino@udc.es
Web
Descrición xeral Esta asignatura está compartida e complementada por unha área lingüística e outra non lingüística. Dende o punto de vista lingüístico pretendese tratar ol desenvolvemento
da linguaxe nunha doble vertiente: a do estudiante de Maxisterio e a do futuro alumno déste. Polo tanto pasarase dos temas teóricos e xenerais, máis relacionados co ensino que vai a desempeñar o futuro mestre, á práctica concreta que éste vai realizar pensando no seu propio desenvolvemento e no seu futuro traballo na aula. No segundo cuatrimestre o enfoque será evolutivo. A materia introducirá aos estudantes no coñecemento das características xerais do desenvolvemento e da adquisición da lingüaxe dende os 6 anos ata adolescencia, incluíndo un caso especial no desenvolvemento da lingüaxe como é o dos nenos cegos. Pretende tamén abordar ás relacións entre a linguaxe oral e escrita dende a perspectiva da intervención psicopedagóxica.



Competencias do título
Código Competencias da titulación

Resultados de aprendizaxe
Competencias de materia (Resultados de aprendizaxe) Competencias da titulación

Contidos
Temas Subtemas
1.- Os códigos lingüísticos según Basil Bernstein. 1.1.- O código restrinxido: características.
1.2.- O código elaborado: características.
1.3.- Significado educativo da utilización destes códigos: problemas principais.
2.- Bilingüismo e diglosia. 2.1.- Problemática xeral.
2.2.- O caso galego: perspectiva histórica e estado actual da cuestión.
3.- O traballo da lingua na aula: primeiras estratexias para o traballo semántico, fonético e morfosintáctico.
4.- A expresión oral. 4.1.- Importancia do desenvolvemento da linguexe oral na escola.
4.2.- O texto oral e as necesidades de expresión.
4.3.- Habilidades para o desenvolvemento da expresión oral.
4.4.- Consideracións didácticas.
5.- Comprensión lectora. 5.1.- O acto lector.
5.2.- Tipos de lectura.
5.3.- Sistemas de aprendizaxe lector.
5.4.- Modelo interactivo da aprendizaxe lectora.
5.5.- Habilidades para o desenvolvemento da comprensión lectora.
5.6.- Consideracións didácticas.
6.- Expresión escrita. 6.1.- A legibilidade e o "estilo llano".
6.2.- A escritura “políticamente correcta”.
6.3.- Procesos de composición.
6.3.- Modelo de expresión escrita.
6.4.- Habilidades para o desenvolvemento da expresión escrita.
6.6.- Consideracións didácticas.
SEGUNDO CUATRIMESTRE
7. O desenvolvemento da linguaxe oral entre os 6 e 11 anos
7.1. As estructuras sintácticas complexas
7.2. A organización do discurso
7.3. A actividade metalingüística
7.4. A organización do campo semántico
7.5. O desenvolvemento das estratexias comunicativas
8. O desenvolvemento da linguaxe en nenos cegos. 8.1. Introducción
8.2. Desarrollo léxico
8.3. Desarrollo sintáctico
8.4. Desarrollo semántico
8.5. Desarrollo pragmático

9.- Comprensión e redacción de textos 9.1. Los problemas que plantea la comprensión de un texto
9.2. Procesos implicados en la comprensión
9.3. Cómo ayudar a los alumnos/as a superar las dificultades
9.4 LOLEVA, un método informatizado para evaluar conciencia fonológica y competencia lectora

Planificación
Metodoloxías / probas Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Lecturas 0 46 46
Obradoiro 20 10 30
Proba obxectiva 2 40 42
Saídas de campo 13.5 0 13.5
Sesión maxistral 60 0 60
Traballos tutelados 10 10 20
 
Atención personalizada 1 0 1
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Lecturas Lecturas obrigatorias: Das seguintes lecturas deberase entregar unha síntese ao final do curso. A súa entrega é obrigatoria para a superación da materia. Vila, I. (1998). Atención conjunta y génesis del lenguaje. En M. Peralbo, B.J. Gómez-Durán, R. Santórum y M. García (Coord.) (1998). Desarrollo del lenguaje y cognición. Madrid: Pirámide. Bruner, J. y Watson, R. (1995). El habla del niño: a prendiendo a usar el lenguaje. Barcelona: Paidós
Obradoiro Prácticas na aula: Perante o curso os estudantes deberán aprender a realizar transcripcións de corpus lingüísticos infantís obtidos en situacións de xogo espontáneo, e a realizar posteriormentelos análisis que revelen o nivel de desenvolvemento lingüístico que teñen acadado, incluidas as distorsións articulatorias que se podan identificar, Deberán tamén aprender a identificar os elementos comunicativos presentes en situacións de interacción adulto-neno/a e a valorar o seu impacto sobre o desenvolvemento da linguaxe.
Proba obxectiva A avaliación da materia realizarase mediante dous exames parciais e un examen final. Nenbargantes, a superación do curso implica a entrega do traballo práctico antes mencionado e das sínteses das lecturas obrigatorias e resúmenes.
Saídas de campo Os estudantes, en grupos de 5 ou 6 persoas, asistirán co profesor a unha práctica nunha escola infantil con nenos de 2-3 anos. O obxectivo da práctica é simular a situación de contacto inicial cun suposto paciente. No trascurso da práctica os estudantes deberán contactar cun neno/a, identifica-lo seu nome e idade, léxico que produce, tipo de sintaxe e posibles distorsións articulatorias. Posteriormente cada estudante presentará o seu caso e informará das estratexias seguidas para conquerir e manter a atención e cooperación do neno/a.
Sesión maxistral O profesor presentará aos estudantes un resumo esquematizado do contido central dos temas do programa. No caso das prácticas explicará en qué consisten as técnicas e procedementos que o estudante terá que seguir nos traballos prácticos tutelados.
Traballos tutelados Ao longo do curso realizaranse prácticas obrigatorias sobre o desenvolvemento da linguaxe a nivel fonolóxico, léxico-semántico e morfosintáctico. Poderán realizarse en grupos de dúas persoas e implican a observacion dos citados aspectos do desenvolvemento lingüístico nun ou varios nenos, da mesma ou diferente idade, en función da metodoloxía seleccionada. Os estudantes deberán entregar un informe final que incluirá: 1. Características do desenvolvemento da linguaxe na etapa estudiada. 2.- Datos sobre o neno/a observado 3.- Transcripción da mostra registrada ou descrición das probas utilizadas 4.- Datos obtenidos a través dos análisis 5.- Conclusións que se derivan dos datos 6.- Valoración e crítica do traballo realizado

Atención personalizada
Metodoloxías
Obradoiro
Traballos tutelados
Descrición
Cada estudante terá que realizar unha titoría planificada obrigatoria na poderá presentar as súas dúbidas sobre a materia, o estado dos traballos e lecturas previstos e as dificultades xerais que está tendo no seguimento da materia. Esta titoría individual obrigatoria é complementada coas titorias baixo demanda que se podan producir ao longo do curso.

Avaliación
Metodoloxías Descrición Cualificación
Lecturas Ata un punto no conxunto da nota final, sempre e cando os dous parciais da materia están superados
10
Obradoiro Pola asistencia e realización das actividades prácticas poderán recibir ata medio punto na nota final en función do seu aprobeitamento.
5
Proba obxectiva Dúas probas obxectivas con tres alternativas posibles e unha correcta. Dous erros descontan un acerto. Terán un peso do 75% da nota
75
Traballos tutelados Ata un punto no conxunto da nota final, sempre e cando os dous parciais da materia están superados
10
 
Observacións avaliación
Na avaliación terase en conta a actitude do estudante, o seu traballo na aula e unha proba final en cada cuatrimestre. De non poder ser superada a materia por cuatrimestres haberá un
examen final de recuperación das dúas partes da asignatura.

Fontes de información
Bibliografía básica Clemente Linuesa, María (1990). Actividades para el desarrollo del lenguaje. Universidad de Salamanca. Ediciones Universidad Salamanca
Vila, Ignasi (1990). Adquisición y desarrollo del lenguaje. Editorial Graó
Vallverdú Corona, Marta (2007). Adquisición y desarrollo del lenguaje en la etapa de educación infantil. Tutorial Formación, S.L.L.
Owens, Robert (2003). Desarrollo del lenguaje. Pearson Alhambra
Ariza Sierra, María del Pilar y Rodríguez Pardo, Juan Luis ; coord (2008). Desarrollo del lenguaje en la etapa de educación infantil, algunas actividades para promover su desarrollo y experiencias para necesidades específicas de apoyo educativo (NEAE). Castilla Ruiz, Guillermo
Andalucía. Consejería de Educación y Ciencia (1994). Desarrollo del lenguaje oral : ejercicios prácticos para mejorar.... Andalucía. Consejería de Educación y Ciencia
Garton, Alison F. (2001). Interacción social y desarrollo del lenguaje y la cognición. Ediciones Paidós Ibérica, S.A.
Moreno Ríos, Sergio (2005). Psicología del desarrollo cognitivo y adquisición del lenguaje. Editorial Biblioteca Nueva, S.L.
Moreno Manso, Juan Manuel ; ed (2004). Retrasos en la adquisición y desarrollo del lenguaje : estudio de casos. Instituto de Orientación Psicológica Asociados, S.L.

PRIMEIRO CUATRIMESTRE

BERNSTEIN, B. (1989): Clases, códigos y control, Madrid, Akal.

CAIRNEY, TH. (1992): Enseñanza de la comprensión lectora, Madrid, Morata.

CASSANY, D. (1993): La cocina de la escritura, Barcelona, Anagrama.

--------------- (1994): Enseñar lengua, Barcelona, Graó.

--------------- (1987): Describir el escribir, Barcelona, Paidós.

--------------- (1993): Reparar la escritura, Barcelona, Graó.

--------------- (2006): Tras las líneas, Barcelona, Anagrama.

CONQUET, A (1983): Cómo aprender a escuchar, Barcelona, Hogar del libro.

GARCÍA PLATA, I. (1986): Expresión oral, Barcelona, Alambra.

GAUQUELIN, F. (1982): Saber comunicarse, Bilbao, Mensajero.

GÓMEZ TORREGO, L. (1993): Manual del español correcto, Madrid, Arco.

GRAVES, D.H. (1991): Didáctica de la escritura, Madrid, Playor.

MONFORT, M. (1992): El niño que habla, Madrid, Cepe.

PENNAC, D. (1993): Como una novela, Barcelona, Anagrama.

REAL ACADEMIA GALEGA (1994): Lengua inicial e competencia lingüística en Galicia, A Coruña.

V.V.A.A. (1978): Bilingüismo y biculturalismo, ICE. Universidad de Barcelona, Ceac.

SEGUNDO CUATRIMESTRE

Belichón, M., Rivière, A. e Igoa, J.M. (1992) Psicología del lenguaje. Investigación y teoría. Valladolid: Trotta S.A.
Bronckart, J.P. (1980) Teorías del lenguaje. Barcelona: Herder.
Brown, R. (1981) Psicolingüística: algunos aspectos acerca de la adquisición del lenguaje. México: Trillas.
Bruner, J. (1984) Acción, pensamiento y lenguaje. Madrid: Alianza.
Bruner, J. (1986) El habla del niño. Aprendiendo a usar el lenguaje. Barcelona: Paidós.
Bruner, J. y Watson, R.(1995). El habla del niño : a prendiendo a usar el lenguaje . Barcelona: Paidós
Bush, W. y Taylor, M. (1984) Cómo desarrollar las aptitudes psico-lingüísticas. Ejercicios prácticos. Barcelona: Martínez Roca.
Chomsky, N., Mukherji, N., Patnaik, B. y Agnihotri, R. (2000). The architecture of language. New Delhi: Oxford University Press.
Clemente, R.A. (1995) Desarrollo del lenguaje. Barcelona: Octaedro.
Clemente Linuesa, M. (1989): Actividades para el desarrollo del lenguaje. ICE: Salamanca.
Galeote, M.A. (2002). Adquisición del lenguaje: problemas, investigación y perspectivas. Madrid: Pirámide.
Garcia Madruga, J. y Lacasa, P. (1990) Psicología evolutiva 1. Caps. 14 y 15. Madrid:U.N.E.D.
González, A., Fuentes, J., de la Morena, L. y Barajas, C. (1995) Psicología del desarrollo: Teoria y prácticas. Málaga: Aljibe.
Hoffman, L.; Paris, S. y Hall, E. (1995). Psicología del desarrollo hoy. Madrid: McGraw-Hill.
Herriot, P. (1977) Introducción a la psicología del lenguaje. Barcelona: Labor.
Jakobson, R. y Hall, M. (1973) Fundamentos del lenguaje. Madrid: Ayuso.
Luke, A. y Vila, I. (1990) Desarrollo del lenguaje. En J. Palacios, A. Marchesi y C. Coll (comps.) Desarrollo psicológico y educación 1. Psicología evolutiva. Madrid: Alianza.
Luria, A. R. y Yudovich, F. (1978) Lenguaje y desarrollo intelectual en el niño. Madrid: Siglo XXI.
Miller, G.A. (1985) Lenguaje y habla. Madrid: Alianza Psicología.
Nelson, K. (1985) El descubrimiento del sentido. Madrid: Alianza.
Oléron, P. (1981) El niño y la adquisición del lenguaje. Madrid: Morata.
Peraita, H. (1988). Adquisición del lenguaje. UNED: Madrid.
Rondal, J.A. (1990) La interacción adulto-niño y la construcción del lenguaje. México: Trillas.
Rondal, J.A. (1999). El desarrollo del lenguaje.Barcelona: ISEP Universidad.
Ruiz, M. (2000). Cómo analizar la expresión oral de los niños y niñas. Málaga: Aljibe.
Serra, M., Serrat, E., Solé, R., Bel, A. y Aparici, M. (2000). La adquisición del lenguaje. Barcelona: Ariel
Siguán, M. (1979) Lenguaje y clase social. Madrid: Pablo del Rio Editor.
Siguán, M. (1984) Estudios sobre psicología del lenguaje infantil. Madrid: Pirámide.
Silvestre, N. y Solé, R. (1993) Psicología Evolutiva. Infancia y preadolescencia. Caps. 5, 9, 13 y 14. Barcelona: CEAC.
Slobin, D. (1979) Siete preguntas acerca del desarrollo del lenguaje. En J. Delval (comp.): Lecturas de Psicología del niño 2. El desarrollo cognitivo y afectivo del niño y del adolescente. Madrid: Alianza.
Soto, P. (1984) El desarrollo del lenguaje. En J. Palacios, A. Marchesi y M. Carretero (comps.): Psicología Evolutiva 2. Desarrollo cognitivo y social del niño. Madrid: Alianza.
Triadó, C. y Forns, M. (1989). La evaluación del lenguaje: Una aproximación evolutiva. Barcelona: Anthropos.
Valle, F., Cuetos, F., Igoa, J. y del Viso, S. (1990) Lecturas de Psicolingüística 1. Comprensión y producción del lenguaje. Madrid: Alianza Psicología.
Peralbo, M.; Gómez- Durán, B.J.; Santórum, R. y García, M. (Coord.) (1998). Desarrollo del lenguaje y cognición.Madrid: Pirámide.
Tomasello, M. (2003). Constructing a language: a usage-based theory of language acquisition. Cambridge (Mas.): Harvard University Press.
Vasta, R.; Haith, M.M. y Miller, S.A. (1996). Psicología infantil. Barcelona: Ariel.
Vieiro, P.; Peralbo, M. y García Madruga, J.A. (1997). Procesos de adquisición y producción de la lecto-escritura. Madrid: Aprendizaje-Visor.
Vila, I. (1984) Del gesto a la palabra: una explicación funcional. En J.Palacios, A. Marchesi y M. Carretero (comps.): Psicología Evolutiva 2. Desarrollo cognitivo y social del niño. Madrid: Alianza.
Vila, I. (1990) Adquisición del lenguaje. En J. Palacios, A. Marchesi y C. Coll (comps.) Desarrollo psicológico y educación I. Psicología evolutiva. Madrid: Alianza.
Villiers, A. de y Villier, J. de (1980) Primer lenguaje. Madrid: Morata.
Ward, S. (2001). Babytalk: el libro pionero y decisivo para ayudar a los niños en el lenguaje y la comunicación. Madrid: Debate.

Bibliografía complementaria Muñoz Silva, Alicia; Alonso Martín, Pilar y Angulo García, Juan (2004). Adquisición, desarrollo y trastornos del lenguaje infantil. Universidad de Huelva. Servicio de Publicaciones
Garton, Alison y Pratt, Chris (1991). Aprendizaje y proceso de alfabetización : el desarrollo del lenguaje hablado y escrito. Ediciones Paidós Ibérica, S.A.
Buckley, Sue (2005). Desarrollo del habla, lenguaje en niños con síndrome de Down, de 0 a 5 años. Ciencias de la Educación Preescolar y Especial
Buckley, Sue y Bird, Gillian (2005). Desarrollo del habla, lenguaje en niños con síndrome de Down, de 11 a 16 años. Ciencias de la Educación Preescolar y Especial
Buckley, Sue y Bird, Gillian (2005). Desarrollo del habla, lenguaje en niños con síndrome de Down, de 5 a 11 años. Ciencias de la Educación Preescolar y Especial
Moreno Zazo, Montserrat (1988). Desarrollo del lenguaje en bilingües familiares : mezcla de código.... Universidad de Barcelona. Publicaciones y Ediciones = Universitat de Barcelona. Publicacions i Edici
Egea Díaz, Elena; Villaverde Polo, Rosa Ana y Sáez Domínguez, Noelia (2007). Desarrollo del lenguaje en el niño sordo. Tutorial Formación, S.L.L.
Marchesi, A. ... [et al.] (1995). Desarrollo del lenguaje y el juego simbólico en los niños sordos profundos. Ministerio de Educación, Política Social y Deporte . Subdirección General de Información y Publicaci
Barrio del Campo, José A. del (1991). Estructura cognitiva : desarrollo del lenguaje en niños síndrome Down. Universidad de Cantabria. Instituto de Ciencias de la Educación
Díaz de Tudanca Muñoz, Raquel (2000). Fisura velopalatina con intervención quirúrgica temprana y atención logopédica precoz: ventajas para el desarrollo del lenguaje infantil. Universidad Complutense de Madrid. Servicio de Publicaciones


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións


(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías