Datos Identificativos 2016/17
Asignatura (*) FISIOTERAPIA MANUAL E OSTEOPÁTICA II Código 651G01019
Titulación
Grao en Fisioterapia
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Grao 1º cuadrimestre
Terceiro Obrigatoria 6
Idioma
Castelán
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Fisioterapia
Coordinación
Patiño Nuñez, Sergio
Correo electrónico
sergio.patino@udc.es
Profesorado
Patiño Nuñez, Sergio
Correo electrónico
sergio.patino@udc.es
Web
Descrición xeral Esta asignatura pretende dotar al alumno/a de una serie de conocimientos y recursos que le faciliten la gestión de procesos clínicos que cursen con dolor y discapacidad, desde un enfoque holístico basado en la neurofisiología y en el razonamiento clínico.

Competencias do título
Código Competencias do título
A1 Conocer y comprender la morfología, la fisiología, la patología y la conducta de las personas, tanto sanas como enfermas, en el medio natural y social.
A2 Conocer y comprender las ciencias, los modelos, las técnicas y los instrumentos sobre los que se fundamenta, articula y desarrolla la fisioterapia.
A3 Conocer y comprender los métodos, procedimientos y actuaciones fisioterapéuticas, encaminados tanto a la terapéutica propiamente dicha a aplicar en la clínica para la reeducación o recuperación funcional, como a la realización de actividades dirigidas a la promoción y mantenimiento de la salud.
A4 Adquirir la experiencia clínica adecuada que proporcione habilidades intelectuales y destrezas técnicas y manuales; que facilite la incorporación de valores éticos y profesionales; y que desarrolle la capacidad de integración de los conocimientos adquiridos; de forma que, al término de los estudios, los estudiantes sepan aplicarlos tanto a casos clínicos concretos en el medio hospitalario y extrahospitalario, como a actuaciones en la atención primaria y comunitaria.
A5 Valorar el estado funcional del paciente, considerando los aspectos físicos, psicológicos y sociales.
A6 Valoración diagnóstica de cuidados de fisioterapia según las normas y con los instrumentos de validación reconocidos internacionalmente.
A7 Diseñar el plan de intervención de fisioterapia atendiendo a criterios de adecuación, validez y eficiencia.
A8 Ejecutar, dirigir y coordinar el plan de intervención de fisioterapia, utilizando las herramientas terapéuticas propias y atendiendo a la individualidad del usuario.
A9 Evaluar la evolución de los resultados obtenidos con el tratamiento en relación con los objetivos marcados.
A11 Proporcionar una atención de fisioterapia eficaz, otorgando una asistencia integral a los pacientes.
A12 Intervenir en los ámbitos de promoción, prevención, protección y recuperación de la salud.
A15 Participar en la elaboración de protocolos asistenciales de fisioterapia basada en la evidencia científica, fomentando actividades profesionales que dinamicen la investigación en fisioterapia.
A19 Comunicarse de modo efectivo y claro, tanto de forma oral como escrita, con los usuarios del sistema sanitario así como con otros profesionales.
C1 Expresarse correctamente, tanto de forma oral coma escrita, nas linguas oficiais da comunidade autónoma.
C2 Dominar a expresión e a comprensión de forma oral e escrita dun idioma estranxeiro.
C3 Utilizar as ferramentas básicas das tecnoloxías da información e as comunicacións (TIC) necesarias para o exercicio da súa profesión e para a aprendizaxe ao longo da súa vida.
C4 Desenvolverse para o exercicio dunha cidadanía aberta, culta, crítica, comprometida, democrática e solidaria, capaz de analizar a realidade, diagnosticar problemas, formular e implantar solucións baseadas no coñecemento e orientadas ao ben común.
C5 Entender a importancia da cultura emprendedora e coñecer os medios ao alcance das persoas emprendedoras.
C6 Valorar criticamente o coñecemento, a tecnoloxía e a información dispoñible para resolver os problemas cos que deben enfrontarse.
C7 Asumir como profesional e cidadán a importancia da aprendizaxe ao longo da vida.
C8 Valorar a importancia que ten a investigación, a innovación e o desenvolvemento tecnolóxico no avance socioeconómico e cultural da sociedade.

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias do título
Profundizar no coñecemento de aspectos neurofisiolóxicos e fisiopatolóxicos relacionados coa dor e ser capaz de identificar os distintos tipos de dor presentes nunha situación clínica, así como as súas consecuencias dende un punto de vista sensitivo-perceptivo-motriz A1
A3
A5
A7
A11
A12
A19
C1
C4
Comprender o papel do sistema neuroconectivo como fonte de dor e a súa contribuición ás disfuncions músculo-esqueléticas A1
A3
A5
A7
A8
A11
A12
C2
C3
C6
C7
C8
Adquirir os coñecementos básicos para facer unha evaluación dos trastornos mecanosensitivos do sistema nervioso na extremidade inferior A1
A2
A3
A4
A5
A6
A7
A8
A9
A11
A12
A15
A19
Coñecer as bases da Fisioterapia Manual Osteopatica Visceral e adquirir as destrezas e coñecementos básicos para xestionar procesos que cursen con alteracions funcionais do sistema visceral e/ou dor referido A1
A2
A3
A4
A5
A7
A8
A11
A12
A15
C4
C5
Entender o papel da resposta inflamatoria e do movemento nos procesos de reparación/rexeneración tisular e identificar as súas distintas fases A1
A2
A3
A7
A11
A12
C2
C4
C6
C7
C8
Coñecer os mecanismos de acción, indicacions/contraindicacions e ser capaz de aplicar a técnica de masaxe de fricción transverso profundo en lesions/disfuncions doss texidos brandos A2
A3
A4
A8
A11
A12
Adquirir unha visión contemporánea e holística da organización estructural e funcional do sistema neuro-músculo-esquelético, resaltando o papel do texido conectivo e fascial A1
A2
A11
A12
C4
C6
C7
Potenciar as habilidades palpativas que permitan o alumno/a realizar unha evaluación cualitativa do estado de tensión/rixidez dos texidos blandos e ser capaz de aplicar técnicas neuro-miofasciales básicas nos trastornos de movilidade do texido conectivo e miofascial. A1
A2
A3
A4
A5
A8
A9
A11
A12
C7

Contidos
Temas Subtemas
MODULO 1: DOR

APARTADO TEÓRICO
1.1. Defincions de dor
1.2. Aspectos multidimensionales da dor
1.3. Tipos de dor e características
1.4. Neurofisioloxía
1.5. Inflamación e dor
1.6. Fisiopatoloxía: dor crónico
1.7. Dor e disfunción somato-motora
APARTADO TEÓRICO
1.3.1. Superficial/Periférico Vs Central/Profundo
1.3.2. Agudo Vs Crónico
1.3.3. Somático Vs Visceral
1.3.4. Local Vs Proxectado/Referido/Irradiado
1.3.5. Nociceptivo Vs Non nociceptivo/Neuropático
1.3.6. Físico Vs Psicóxeno
1.4.1. Terminacions nerviosas libres e vías aferentes primarias
1.4.2. Médula espinal: actividade reflexa. Vías ascendentes de 2º e 3º orden
1.4.3. Neuromatriz da dor
1.6.1. Factores contribuintes
1.6.2. Mecanismos neuromoduladores da dor
1.7.1. Teorías: circulo vicioso, adaptación á dolor, modelos emerxentes
MODULO 2: SISTEMA NEUROCONECTIVO. CONTRUBUCIÓN NOS PROOCESOS DE DOR E NA POSTURA E MOVEMIENTO HUMANS

APARTADO TEÓRICO
2.1. Concepto de sistema neuroconectivo
2.2. Recordo anatomo-biomecánico do sistema neuroconectivo
2.3. Sistema neuroconectivo: funcions
2.4. Neuromecánica e mecanosensibilidad
2.5. Postura e movemento humans

APARTADO PRÁCTICO
2.1. Evaluación dos trastornos neuromecánicos aplicados ó segmento inferior
2.1.1. Compoñentes
2.1.2. Comunicación interneuronal e con outras células: neurotransmisores e neuropéptidos
2.2.1. Meninges e glía
2.2.2. Epineuro, perineuro, endoneuro
2.3.1. Somatosensitiva
2.3.2. Neuroprotectora: lesions por estrés repetitivo, nervio e neuroinflamación
2.4.1. Comportamento do sistema nervioso ante cargas mecánicas
2.5.1. Definición de postura e actitude postural
2.5.2. Elementos que intervieñen no mantemento e regulación postural: sistema visual, vestibular, captores podais, ATM e información propio-interoceptiva
2.5.3. Concepto de percepción háptica e relación coa postura

APARTADO PRÁCTICO
2.1.1. Modelo de exploración neuro-ortopédica
2.1.2. Papel do sistema neuroconectivo na postura e o movemiento: patrons posturais neuro-protectores
MODULO 3: FISIOTERAPIA MANUAL E OSTEOPÁTICA DO SISTEMA VISCERAL
APARTADO TEÓRICO
3.1. Introducción á Fisioterapia Manual e Osteopática Visceral
3.2. Dor referido ou visceral
3.3. Anatomía descriptiva da cavidade abdominal
3.4. Vascularización da cavidade abdomino-pélvica
3.5. Inervación autonómica visceral
3.6. Fisioloxía do movemento visceral
3.7. Patoloxía visceral
3.8. Exploración Fisio-osteopática do sistema visceral
3.9. Tratamento Fisio-osteopático do sistema visceral

APARTADO PRÁCTICO
3.1. Anatomía topográfica do sistema visceral: cavidade abdominal
3.2. Proposta de valoración do sistema visceral
3.3. Procedementos básicos de terapia manual sobre o sistema visceral
APARTADO TEÓRICO
3.2.1. Características
3.2.2. Bases neurofisiolóxicas e estructuraies da dor visceral
3.2.3. Consecuencias da dor visceral no sistema neuromúsculo-esquelético
3.3.1. Xeneralidades
3.3.2. Peritoneo, cavidad peritoneal, órganos/vísceras peritoneales e extraperitoneais
3.3.3. Elementos de relación/suspensión de órganos/vísceras
3.3.4. Anatomía descriptiva: fígado/vesícula biliar, esófago/estómago, intestino delgado/groso, páncreas, bazo, ríles
3.4.1. Vascularización arterial
3.4.2. Vascularización venosa
3.5.1. Inervación simpática
3.5.2. Inervación parasimpática
3.6.1. Motricidade, movilidade, motilidade
3.7.1. Semioloxía clínica dás disfuncions hepato-biliares, gastro-duodenais, intestinais, pancreáticas e renais
3.9.1. Obxetivos, indicacions y contraindicacions

APARTADO PRÁCTICO
3.1.1. Puntos de proxección e referencia. Representación na superficie
3.2.1. Anamnesis, inspección, palpación, probas especias
MODULO 4: FISIOTERAPIA MANUAL (MASAXE DE FRICCIÓN TRANSVERSA PROFUNDA) NA ABORDAXE DAS LESIONS DO TEXIDO CONECTIVO E MIOCONECTIVO
APARTADO TEÓRICO
4.1. Resposta inflamatoria
4.2. Reparación Vs Regeneración tisular
4.3. Mecanotransducción e mecanorregulación na rexeneración tisular
4.4. Masaxe de fricción transversa profunda (Cyriax)

APARTADO PRÁCTICO
4.1. Aplicación práctica da tecnica de masaxe de fricción transversa profunda (Cyriax)
APARTADO TEÓRICO
4.1.1. Concepto. Signos e síntomas
4.1.2. Fases da resposta inflamatoria e características clínicas
4.1.3. Resposta celular: plaquetas, células endoteliais, neutrófilos, macrófagos e monocitos, linfocitos, fibroblastos, mastocitos, neuronas
4.2.1. Concepto de reparación Vs rexeneración
4.2.2. Rexeneración mioconectiva: aspectos a ter en conta
4.3.1. Concepto de mecanotransducción e mecanorregulación en bioloxía
4.3.2. Implicaciones en Fisioterapia no ámbito clínico
4.4.1. Definición
4.4.2. Mecanismos de acción
4.4.3. Metodoloxía de aplicación
4.4.4. Indicaciones e contraindicaciones

APARTADO PRÁCTICO
4.1.1. Estructuras mioconectivas, cápsulo-ligamentosas, tendinosas
MODULO 5: TERAPIA DE INDUCCIÓN MIOFASCIAL
APARTADO TEÓRICO
5.1. Texido conectivo e fascial
5.2. Biotensegridade
5.3. Tensegridade celular e mecanotransducción
5.4. Percepción háptica e red conectivo-fascial
5.5. Terapia de inducción miofascial (T.I.M.)

APARTADO PRÁCTICO
5.1. Introducción al tratamiento manual de las disfunciones del sistema conectivo-fascial
APARTADO TEÓRICO
5.1.1. Definición e clasificación
5.1.2. Tipos
5.2.1. Sistemas de biotensegridade: organizacion xerárquica
5.3.1. Microfilamentos, microtúbulos e filamentos intermedios
5.3.2. Vías de unión: célula-célula, célula-matriz
5.3.3. Mecanosensación celular
5.4.1. Receptores e importancia funcional
5.5.1. Definición de T.I.M.
5.5.2. Restriccions conectivo-fasciales
5.5.3. Mecanismos de acción
5.5.4. Aplicacion clínica e procedimiento de aplicación
5.6.5. Resultados clínicos

APARTADO PRÁCTICO
5.1.1. Deslizamentos en "J", transversais e lonxitudinais

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Aprendizaxe colaborativa A1 A2 A3 A5 A7 A11 A12 A17 C4 C6 C7 6 0 6
Análise de fontes documentais A1 A2 A7 A11 A12 A17 C2 C3 C4 C6 C7 C8 0 8 8
Glosario A10 A19 C1 0 1 1
Proba mixta A1 A2 A3 A5 A7 A8 A11 A17 C1 C7 2 34 36
Prácticas de laboratorio A1 A2 A3 A4 A5 A7 A8 A9 A10 A11 A12 A16 A17 C7 12 0 12
Proba práctica A2 A3 A5 A8 A11 A12 A17 C1 C7 0 14 14
Actividades iniciais A2 A3 A17 C7 1 0 1
Sesión maxistral A1 A2 A3 A5 A6 A7 A8 A9 A10 A11 A12 A15 A16 A17 A19 C1 C4 C5 C6 C7 C8 28 42 70
 
Atención personalizada 2 0 2
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Aprendizaxe colaborativa O total de alumnos/as dividiranse en 3 grupos que irotarán consecutivamente ó longo das semans nas denominadas "clases interactivas". Tras cada unha das sesions maxistrais seguirá unha clase interactiva onde se profundizará en aspectos relacionados coa temática abordada. O obxetivo e reforzar o proceso de adquisición de coñecementos, así como completar aqueles aspectos que non se puidesen tratar co suficiente deteñemento.
Análise de fontes documentais Levarase a cabo a lectura, análise e posta en común de artigos previamente seleccionados e relacionados coa temática dalgúns dos módulos da asignatura, co obxeto de completar os coñecementos adquiridos durante as sesiones maxistrais
Glosario Ó finalizar cada bloque temático, se traballará sobre un documento que recolla e explique un conxunto de términos e conceptos de especial relevancia para a interiorización de cada un doss módulos por parte do alumno/a
Proba mixta Prueba escrita utilizada para la evaluación del aprendizaje que puede contener distintos tipos de preguntas: preguntas test, de respuesta breve y de desarrollo.
Prácticas de laboratorio Realizaranse actividades de caracter práctico dirixidas fundamentalmente á adquisión das habilidades e metodoloxías que reforcen/complementen os contidos abordados durante as sesiones maxistrais e clases interactivas. Será obrigado a asistencia coa uniforme clínica.
Proba práctica A proba constará de 2 preguntas/persoa e se levará a cabo por parexas, a modo de simulación, actuando un dos alumnos como Fisioterapeuta e o outro como paciente. O tempo máximo de execución para cada pregunta será de 5 minutos.
Actividades iniciais A través destas actividades iniciais tratarase de identificar as competencias, intereses e motivaciones do/a alumn@ co obxetivo de facilitar o proceso de aprendizaxe. Presentarase a proposta académica recollida na asignatura, recomendacions, a súa metodoloxía de evaluación e todos aqueles aspectos fundamentais para o desenrrolo e cursado da misma
Sesión maxistral A docencia expositiva da materia levarase a cabo mediante esta metodoloxía. Iranse presentando os contidos teóricos da asignatura mediante exposición oral, de forma secuencial e co apoio de material audiovisual. Durante estas clases, será frecuente a interacción do docente co grupo de alumnos/as (precisarase participación activa para elo)

Atención personalizada
Metodoloxías
Prácticas de laboratorio
Proba práctica
Sesión maxistral
Aprendizaxe colaborativa
Análise de fontes documentais
Proba mixta
Descrición
Durante as sesions maxistrales e nas prácticas de laboratorio recomendase o plantexamento "in situ" de cuestions/dúbidas por parte dos alumnos/as (a participación e iniciativa é un elemento que terse en conta durante todo o proceso de evaluación continuada).
A tutoría presencial /ou virtual estarán abertas para resolver cuestions puntuais e individuais durante o proceso de estudio de cada un dos módulos

Avaliación
Metodoloxías Competencias Descrición Cualificación
Proba práctica A2 A3 A5 A8 A11 A12 A17 C1 C7 O exame práctico farase por parellas, desarrollando un exercicio de simulación en cada unha das 2 preguntas que se formularán por cada alumn@, tendo un máximo de 10 minutos/persoa para realizar a proba completa. 40
Proba mixta A1 A2 A3 A5 A7 A8 A11 A17 C1 C7 Examen final teórico de todos os contidos da asignatura, que incluen os tratados nas sesions maxistrais, prácticas, sesions de análise documental e lecturas recomendadas. O tipo de exame será de exposición escrita pudindo incluir preguntas tipo test, preguntas de de resposta abreviada e/ou para desarrollar. 50
 
Observacións avaliación

Para superar a asignatura, o alumno/a tera a lo menos unha puntuación de 5 en cada unha das partes que se evalúan (na proba mixta e na práctica), facéndose unha media ponderada de ambas. A ésta se lle sumará a evaluación continuada (un 10% da nota total) tamén de forma ponderada.


Fontes de información
Bibliografía básica Boyling, J. D. y Jull, G. A. Grieve. (2006). Terapia manual contemporánea. Barcelona. Elsevier
Serra, J. (2007). Concepto de dolor neuropático (En: Catafau, S. Tratado de dolor neuropático). Madrid. Panamericana
Stasinopoulos, D., Johnson, M., I. (2004). Cyriax physiotherapy for tennis elbow/lateral epicondylitis. J Sports Med; 38: 675–677
Bielefeldt, D., Gebhart, G.F. (2007). Dolor visceral: mecanismos básicos. (En: McMahon, S.B. Koltzenburg, M. Tratado del dolor). Madrid. Elsevier
Galea, M. (2006). Efecto del dolor sobre el control motor (En: Boyling, F.D., Jull, G.A. Grieve). Barcelona. Elsevier
Patiño Núñez, S. (2016). Fisioterapia en el abordaje del tejido conectivo y fascial. Terapia de inducción miofascial. Masaje de fricción transverso profundo (Cyriax). Fibrolisis diacutánea.. Madrid. Panamericana
Cyriax, J. (2005). Lesiones de ligamentos, tendones, cartílagos y músculos.. Madrid. Marbán
Wright, A., Zusman, M. (). M. Neurofisiología y modulación del dolor. (En: Boyling, F.D., Jull, G.A. Grieve). Barcelona. Elsevier
Zamorano, E. (2013). Movilización neuromeníngea. Tratamiento de los trastornos mecanosensitivos del sistema nervioso. Madrid. Panamericana
Vleeming, A., Mooney, V., Stoeckart, R. (2008). Movimiento, estabilidad y dolor lumbo-pélvico.Integración de la investigación con el tratamiento.. Madrid. Elsevier
McCrory, P., Bell, S., Bradshaw, C. (2002). Nerve Entrapments of the lower leg, ankle and foot in sport. . Sports Med. 32 (6): 371-391
Shacklock, M. (2007). Neurodinamia clínica. Un nuevo sistema de tratamiento múculo-esquelético.. Madrid. Elsevier
Hebgen, E. (2005). Osteopatía visceral. Fundamentos y técnicas. . Madrid. McGraw-Hill. Interamericana
Enriquez-Blanco, H., Schneider, R., Rodríguez, J (2010). Síndrome de intestino irritable y otros trastornos relacionados. Fundamentos biopsicosociales.. México. Panamericana
Serra, J. (2007). Teoría actuales de las sensaciones sensoriales somáticas (En: Catafau, S. Tratado de dolor neuropático). Madrid. Panamericana
Pilat, A. (2003). Terapias miofasciales. Aspectos y aplicaciones clínicas.. Madrid. McGraw-Hill. Interamericana
McHugh, M.P, Johnson, C.D., Morrison, R.H. (2012). The role of neural tension in hamstring flexibility. . Scand J Med Sci Sports. 2012; 22: 164–169
Willard, F. H., . Vleeming, A., Schuenke, M.D., Danneels, L., Schleip, L. (2012). The thoracolumbar fascia: anatomy, function and clinical considerations. . J. Anat 2012; 1-30
McMahon, S.B., Koltzenburg, M. (2007). Wall y Melzack. Tratado del dolor. . Madrid. Elsevier
Scott, A., Khan, K. M., Roberts, C.R. Cook, J. and Duronio, V (2004). What do we mean by the term ‘‘inflammation’’? A contemporary basic science update for sports medicine.. Br J Sports Med; 38:372–380
Bibliografía complementaria Järvinen, T.A.H., Järvinen, T.L.N., Kääriäinen, M., Kalimo, H., and Järvinen, M. (2005). Muscle Injuries. Biology and treatment. . The American Journal of Sports Medicine; 33 (5): 745-764
Ingber, D. E. (2008). Tensegrity and mechanotransduction. . Journal of bodywork and movement therapies; 12: 198–200


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente
ANATOMÍA I E HISTOLOXÍA/651G01001
ANATOMÍA II/651G01002
FISIOLOXÍA/651G01003
CINESITERAPIA XERAL/651G01005
VALORACIÓN FUNCIONAL E PSICOSOCIAL/651G01007
BIOMECÁNICA/651G01009
FISIOTERAPIA MANUAL E OSTEOPÁTICA I/651G01014
FISIOTERAPIA NEUROLÓXICA E PSICOMOTRIZ/651G01016

Materias que se recomenda cursar simultaneamente
FISIOTERAPIA NAS ALTERACIÓNS ESTÁTICAS E DINÁMICAS DO RAQUIS/651G01015

Materias que continúan o temario
SEMIOLOXÍA CLÍNICA/651G01010
NUTRICIÓN E FISIOTERAPIA/651G01026
ESTANCIAS CLÍNICAS II/651G01036

Observacións


(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías