Datos Identificativos 2019/20
Asignatura (*) Socioloxía do traballo Código 615G01209
Titulación
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Grao 1º cuadrimestre
Segundo Obrigatoria 6
Idioma
Castelán
Galego
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Socioloxía e Ciencias da Comunicación
Coordinación
Andrade Suarez, Maria Jose
Correo electrónico
maria.andrade@udc.es
Profesorado
Andrade Suarez, Maria Jose
León Medina, Francisco J.
Suárez Grimalt, Laura
Correo electrónico
maria.andrade@udc.es
j.leon@udc.es
laura.suarez.grimalt@udc.es
Web
Descrición xeral Preténdese transmitir os principais conceptos e términos da perspectiva sociolóxica sobre o mundo laboral de maneira que os estudantes poidan analizar e comprender a realidade social do traballo, os cambios que experimentou ao longo da historia e a organización social que caracterizou cada etapa así como as problemáticas sociais coas que se relaciona o traballo nas sociedades actuais.

Competencias do título
Código Competencias / Resultados do título

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias / Resultados do título
1. Coñecer os instrumentos de medición do mercado laboral así como analizar e interpretación os datos que proporcionan A5
A6
A14
A17
A18
B9
B11
B12
C1
C4
C7
C8
2. Capacidade de análise síntese, de razonamiento crítico e de xestión da información. Capacidade de relacionar os coñecementos da sociología cos da economía. Adaptación a situacións novas e traballo en equipo A1
A3
A5
A6
A32
A35
A36
B3
B4
B11
B12
B13
C1
C4
C6
3.Coñecer as transformacións que experimenta o traballo ao longo da historia, especialmente a partir do traballo asalariado e o cambio de mercado laboral que se produce a finais do século pasado A1
A8
A14
B12
B13
C1
C4
C7
C8

Contidos
Temas Subtemas
TEMA 1. OBXECTO E O AMBITO DA SOCIOLOGIA DO TRABALLO

1.1. O traballo como obxecto de estudo sociolóxico: problemas conceptuais e terminolóxicos
1.2. Enfoque e contidos da Socioloxía do Traballo: evolución das perspectivas de análises
1.3. Conceptualización e significado do traballo
1.3.1. A pluralidade de significados do traballo: evolución histórica do concepto
1.3.2. Do traballo ao emprego: principais cambios nas representacións simbólicas do traballo
1.3.3. Dificultades actuais na definición do traballo. O mito do fin do traballo
TEMA 2. FUNDAMENTOS BÁSICOS DE TEORÍA SOCIOLÓXICA SOBRE A DIVISIÓN DO TRABALLO E AS RELACIÓNS LABORAIS

2.1. A división internacional do traballo: Adam Smith
2.2. O sistema de produción capitalista: K. Marx
2.3. A racionalidade do capitalismo: M. Weber
2.4. División do traballo e solidariedade orgánica: Durkheim
2.5. A socioloxía contemporánea das relacións laborais

TEMA 3. A DIVISIÓN TÉCNICA DO TRABALLO: EVOLUCIÓN HISTÓRICA DA ORGANIZACIÓN DO TRABALLO E OS SEUS EFECTOS SOBRE OS TRABALLADORES E A SOCIEDADE
3.1. Industrialización e modelo de traballo asalariado: a fábrica como institución crave do sistema industrial e escenario para a análise do capitalismo
3.2. Principais fases na construción histórica da organización social da produción
3.2.1. 1945-1973: a expansión do modelo socio-produtivo fordista
3.2.2. 1973-2000: da crise do fordismo ás novas formas de organización do traballo (NFOT)
TEMA 4. PRINCIPAIS ENFOQUES TEÓRICOS SOBRE O MERCADO DE TRABALLO 4.1. O mercado de traballo como institución social
4.2. A Teoría Neoclásica
4.3. A Teoría do Capital Humano
4.4. As Teorías Institucionalistas
4.5. A Teoría Crítica do Mercado de Traballo

TEMA 5. A SEGMENTACIÓN DO MERCADO LABORAL: INMIGRACIÓN, XÉNERO E TRABALLO
5.1. Mulleres, traballo e relacións de xénero
5.1.1. División sexual do traballo e relacións de xénero: conceptos fundamentais e enfoques teóricos
5.1.2. Os traballos das mulleres: da esfera da reprodución á esfera da produción
5.1.3. Desigualdades no emprego das mulleres. A cara oculta do traballo doméstico
5.2. Inmigración e mercado de traballo
5.2.1. Teorías explicativas da inserción laboral dos migrantes
5.2.2. A dinámica laboral dos inmigrantes en España

TEMA 6. TRABALLO E ESTRUTURA SOCIAL
6.1. Estrutura ocupacional e desigualdade social: análise e evolución
6.2. Axustes entre formación e emprego
6.3. Traballo, benestar e calidade de vida



TEMA 7: EVOLUCIÓN E TENDENCIAS RECENTES NO MERCADO DE TRABALLO EN ESPAÑA 7.1. Cambios nos sectores de actividade económica e modificacións na estrutura e a composición da poboación activa
7.2. O mercado de traballo en España: evolución e perspectivas no emprego e o paro
7.3. Flexibilidade laboral, temporalidade e precariedade: significados e consecuencias

TEMA 8. As RELACIÓNS LABORAIS: PRINCIPAIS ACTORES SOCIAIS 8.1. Organizacións sindicais
8.2. Asociacións empresariais
8.3. O Estado e as relacións laborais




TEMA 9. A DIVISIÓN INTERNACIONAL DO TRABALLO: GLOBALIZACIÓN E TRANSFORMACIÓN DO TRABALLO/EMPREGO

9.1. Desenvolvemento do sistema capitalista, reorganización neoliberal da sociedade industrial e división internacional do traballo
9.2. O estudo da globalización e o seu impacto no traballo e os traballadores: deslocalización produtiva, migracións e nova división internacional do traballo


TEMA 10. A INVESTIGACIÓN SOCIOLÓXICA SOBRE O TRABALLO: ESTATÍSTICAS E INDICADORES

10.1. Indicadores e fontes estatísticas para a análise dos mercados de traballo
10.2. A medición do mercado de traballo en España: principais dimensións e variables e indicadores





Planificación
Metodoloxías / probas Competencias / Resultados Horas lectivas (presenciais e virtuais) Horas traballo autónomo Horas totais
Sesión maxistral A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B9 37 0 37
Proba obxectiva A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B3 B4 C1 C4 C6 C7 C8 2 30 32
Presentación oral A14 A18 A32 A35 B3 B4 B12 C4 5 15 20
Traballos tutelados A1 A5 A6 A14 A18 A32 A35 A36 B3 B4 B11 B12 B13 C4 C7 25 35 60
 
Atención personalizada 1 0 1
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Sesión maxistral Exposición oral complementada co uso de medios audiovisuales e a introdución da algunhas preguntas dirixidas aos estudantes, coa finalidade de transmitir coñecementos e facilitar a aprendizaxe.
Proba obxectiva Proba escrita utilizada para a avaliación da aprendizaxe. Para superar a materia é necesario aprobar o exame. Require a asistencia a clase e enténdese dentro do proceso de avaliación continúa.
Presentación oral Exposición oral das prácticas
Traballos tutelados Realización de 4 prácticas tuteladas sobre temas e metodoloxías relacionadas co contido da asignatura. Require a aprendizaxe independente dos estudantes e o seguimento desa aprendizaxe polo profesor-titor.

Atención personalizada
Metodoloxías
Traballos tutelados
Descrición
Sempre que o alumno solicíteo e cando sexa necesario por razóns de mellora do proceso de ensino-aprendizaxe

Avaliación
Metodoloxías Competencias / Resultados Descrición Cualificación
Proba obxectiva A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B3 B4 C1 C4 C6 C7 C8 Exame que se realizará ao final do curso sobre o conxunto da materia. 60
Traballos tutelados A1 A5 A6 A14 A18 A32 A35 A36 B3 B4 B11 B12 B13 C4 C7 Realización de 4 prácticas ao longo do curso 30
Presentación oral A14 A18 A32 A35 B3 B4 B12 C4 Presentación oral de traballos 10
 
Observacións avaliación
A materia consta dunha parte teórica e outra práctica.

- A parte teórica desenvolvida pola profesora en clase e/ou indicada no material bibliográfico que se facilita avaliarase a través dun exame que será puntuado sobre 10. Para aprobar esta parte é necesario obter, polo menos, unha puntuación de 5.

- A parte práctica constará de diversas actividades (traballos en grupo e individuais, exposicións orais na aula e outros traballos de carácter práctico). Para aprobar esta parte é necesario realizar todos e cada un dos traballos cumprindo coas condicións e datas de entrega indicadas pola profesora e obter unha nota media igual ou superior a 5 puntos. A cualificación obtida nesta parte (se é superior a 5), manterase para as dúas convocatorias de avaliación da materia.  Se a cualificación obtida é inferior a 5,  é posible presentarse unicamente ao exame -con contidos teóricos e prácticos- (neste caso, a cualificación máxima que se podería obter é dun 6)

A distribución da nota final da materia para o alumnado sometido ao sistema de avaliación continua farase da seguinte maneira: 60% parte teórica   30% parte práctica   10% asistencia e participación en clase (ou asistencia e participación en tutorías para o alumnado con dispensa académica).

Para a obtención da cualificación final, será necesario ter aprobadas tanto a teoría como a práctica. Unha vez superadas ambas, obterase a nota media.

Dentro dos criterios de avaliación continua (para o alumnado presencial e/ou con dispensa académica)  considérase especialmente importante:

a) Os traballos e prácticas realizados e presentados durante o curso: Valorarase os exercicios prácticos tanto na súa presentación como no seu contido (a comprensión do tema, a organización expositiva e a aplicación da perspectiva sociolóxica ao redor dos fenómenos sociais e textos propostos para análises).

b) Exame final da materia: Valorarase a comprensión e coñecemento dos contidos da materia traballados durante o curso. Tamén se terán moi en conta a correcta expresión e o acertado uso da ortografía.

c) A asistencia e participación nas clases e nas actividades prácticas propostas durante o curso: Valorarase positivamente o interese que o/o alumno/a mostre na marcha da materia, nas súas dúas perspectivas (teórica e práctica); o interese apreciado repercutirá na cualificación final. 

- Para o alumnado sometido ao sistema de avaliación continua, será necesaria a asistencia a un mínimo do 80 por cento das sesións (teóricas e prácticas) de face a permitir un adecuado seguimento e a avaliación continua do alumnado. 

- No caso do alumnado con dispensa académica, deberá acudir ás tutorías individuais (e compatibles coa súa dedicación)  programadas persoalmente coa profesora desde principio de curso. 

Para o alumnado que asistisen a clase menos do 80% deberán acudir a unha tutoría coa profesora e terán que presentarse a un exame específico debido ás súas circunstancias especiais. Neste caso, o sistema de avaliación consistirá nun exame sobre a materia, sen que se engadan outros traballos ou actividades prácticas á avaliación final. Este sistema será o válido para a convocatoria de avaliación do primeiro cuadrimestre e para a segunda oportunidade de avaliación (xullo).Neste caso, a cualificación máxima que se podería obter é dun 6.


Fontes de información
Bibliografía básica

AGULLÓ, ESTEBAN (2001). "Entre la precariedad laboral y la exclusión social: los otros trabajos, los otros trabajadores."[En Agullo, E. (coord): Trabajo, individuo y sociedad. Madrid: Pirámide.

ALONSO, LUIS E. (1999): “El mito del fin del trabajo”, en Trabajo y ciudadanía. Estudios sobre la crisis de la sociedad salarial, Madrid, Edit- Trotta.

ALONSO, L.E. (2000) Trabajo y posmodernidad: el empleo débil, Madrid: Fundamentos

ARENDT, HANNAH (1993): La condición humana, Paidós, Barcelona, cap.4 “Trabajo”, pp. 157-184.

ARES, J. J. y REY, P. M. 2008. “El mercado de trabajo gallego desde la entrada en Europa”. En Revista Galega de Economía. Vol. 17 (págs. 1-21).

BORDERÍAS, C.; CARRASCO, C. y ALEMANY, C. (comp.) 1994 Las mujeres y el trabajo: Rupturas conceptuales. Barcelona: Fuhem-Icaria

BECK, U. (2000): Un nuevo mundo feliz: la precarización del trabajo en la era de la globalización. Barcelona, Paidós.

BILBAO, A. (1995) Obreros y ciudadanos: la desestructuración de la clase obrera, Madrid: Trotta

CARNOY, M. 2000. El trabajo flexible en la era de la información. Madrid. Alianza Editorial.

CASTELLS, M. 1999 (3ª ed.). La era de la información. Economía, sociedad y cultura. Vol. 1. Madrid. Alianza Editorial.

CASTILLO, J. J. (1996): Sociología del Trabajo. Un proyecto docente, "Qué trabajo, qué sociología", Centro de Investigaciones Sociológicas, Siglo XXI de España editores, Madrid,

CASTILLO J. J. (2008): La soledad del Trabajador globalizado, Catarata, Madrid.

CASTILLO, J. J. (2005), “Contra los estragos de la subcontratación: trabajo decente” en Revista Española Sociología del Trabajo, Nro, 54, Madrid, España.

CASTILLO, J.J. (dir) (2005) El trabajo recobrado. Una evaluación del trabajo realmente existente en España, Buenos Aires: Muño y Dávila

 CES (2015): Economía, Trabajo y Sociedad. Memoria sobre la situación socioeconómica y laboral España 2014, Consejo Económico y Social España, Madrid

CASTILLO, J.J. Y PRIETO C. 1983 Las condiciones de trabajo. Por un enfoque renovador de la sociología del trabajo. Madrid: CIS.

CORIAT, B. 1993 (6ª ed.). El taller y el cronómetro. Madrid. Siglo Veintiuno.

CORIAT, B. 1993 (2ª ed.). Pensar al revés. Trabajo y organización en la empresa japonesa. Madrid. Siglo Veintiuno.

DE LA GARZA, ENRIQUE (2010): Hacia un concepto ampliado de trabajo: del trabajo clásico al no clásico, México, Anthropos,

DE PAULA-LEITE, MARCIA (2009): “El trabajo y sus reconfiguraciones: las nuevas condiciones de trabajo discutidas a partir de conceptos y realidades”. Revista Latinoamericana de Estudios del Trabajo. Año 14, Nº 21. Primer semestre.

 DURÁN HERAS, Mª ÁNGELES (2012): El trabajo no remunerado en la economía global, Fundación BBVA, Bilbao.

DURKHEIM, EMILE (1987): La división del trabajo social, Akal, Madrid.

DURKHEIM, EMILE (1974): Las reglas del método sociológico, Madrid: Marota

FINKEL, L. (1994) La organización social del trabajo. Madrid, Pirámide.

FLORES SÁNCHEZ, GABRIEL (2010) La acción sindical y la dinámicas de deslocalización internacional, en Cuadernos de Relaciones Laborales, Vol. 28 Núm. 1, pp. 65-86.

FRIEDMAN, G., El objeto de la Sociología del Trabajo, en FRIEDMAN, G. y NAVILLE, P. (Dirs.), Tratado de Sociología del Trabajo. México, F.C.E. 1963, 2 tom., tomo 1,pp. 13-36.

FUJII, G Y RUESGA S.M. (coords)(2004): El trabajo en un mundo globalizado. Madrid, Pirámide.

GARMENDÍA, J.A. et al. (1987), Sociología Industrial y de la Empresa, Madrid: Aguilar

IANNI, OCTAVIO (1996), Teorías de la globalización, Buenos Aires, México, Siglo XXI, Editores.

IGNACIO, J. y ÁLVAREZ, C. 2004. El mercado de trabajo: análisis y políticas. Madrid. Akal.

JUAN ALBALATE, J. (2011): Sociología del trabajo y de las relaciones laborales. Barcelona : Publicacions i Edicions, Universitat de Barcelona

KÖHLER, H. y ARTILES, A.M. 2007 (2ª ed.). Manual de la sociología del trabajo y de las relaciones laborales. Madrid. Delta Publicaciones.

KOVÁCS, ILONA (2002): “Cómo hacer visible el trabajo que el discurso dominante oculta, en Sociología del Trabajo Nro. 45, Siglo XXI, Madrid, pp. 25-53

LAHERA SÁNCHEZ, ARTURO (1998), “Fábrica y comunidad. Transformación del trabajo e interdisciplinariedad en la Ciencias Sociales del Trabajo”, en Sociología del Trabajo, nueva época, núm. 33, pp. 71-102.

MARUANI, M. 2000. “De la Sociología del Trabajo a la Sociología del Empleo”. En Política y Sociedad. Nº 34 (págs. 9-17).

MARX, KARL (1999) [primera edición en español, 1975]: El Capital, Libro Primero, Tomo I/ Vol. I, capítulo V: “Proceso de trabajo y proceso de valorización”, Siglo XXI, pp. 215-240.

MARX, KARL (2001) [1ra. Ed. México: FCE, 1971]: Libro I, Capítulo VI (inédito) Resultados del proceso inmediato de producción, Ed. Siglo XXI, 1971; pp. 3-72 (subsunciónformal/real del trabajo al capital).

MUMFORD, L. 1971. Técnica y civilización. Madrid. Alianza Universidad.

NEGUERUELA, E. (2010): Emprego, en Informe Galicia 2010. Santiago de Compostela, Tempos Novos

PIORE, M.J., Y SABEL, CH. E.(1990) La segunda ruptura industrial, Madrid, Alianza Editorial

PIORE, M. (1983): “Notas para una teoría de la estratificación social del mercado de trabajo”, en L. Toharia [comp.]: El mercado de trabajo: teorías y aplicaciones. Madrid: Alianza.

PRIETO, C. (dir.) (1994), Los trabajadores y sus condiciones de trabajo, Madrid: Ediciones HOAC

PRIETO, C. 2000. “Trabajo y orden social: de la nada a la sociedad de empleo (y su crisis)”. En Política y Sociedad. Nº 34 (págs. 19-32)

RIFKIN, J. (2011): La Tercera Revolución Industrial- Barcelona, Paidós

RODRÍGUEZ, V. y ASIÁN, R. 2006. Indicadores y fuentes estadísticas para el análisis de los mercados de trabajo. Sevilla. Servicio Andaluz de Empleo-Consejería de Empleo.

SASSEN, SASKIA (2003), Los espectros de la globalización, Buenos Aires, México, Fondo de Cultura Económica

SENNET, R. 2000. La corrosión del carácter. Barcelona. Anagrama.

SMITH, ADAM (1999): La riqueza de las naciones, Madrid, Alianza Editorial, Libro I: cap.1 y 2 “De la división del trabajo” y “Del principio que da lugar a la división del trabajo”, pp. 33-48; cap. 6 “De las partes que componen el precio de las mercancías”, pp. 86-95.

TRIPIER, PIERRE (1995): Del trabajo al empleo. Ensayo de sociología de la sociología del Trabajo, Madrid, Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.

WEBER, MAX (2004) [2da. Ed. México: FCE, 1964]: Economía y Sociedad, Fondo de Cultura Económica, México, D.F., Capítulo II. Las categorías sociológicas fundamentales de la vida económica (apartados 15 a 23), pp. 87-110.

WOMACK, JAMES ET AL. (1992) La máquina que cambió el mundo, Madrid: McGraw-Hill.

Bibliografía complementaria

Carr, N. (2009): El Gran Interruptor: El mundo en red, de Edison a Google. Barcelona, Ediciones Deusto.

Napoleoni, L. (2010): La mordaza: Las verdaderas razones de la crisis mundial. Barcelona. Paidós

Sennet, C (2000): La corrosión del carácter. Barcelona. Anagrama.

Sennet, R. (2008): El Artesano. Barcelona. Anagrama.

Sora,B., Cavaller A., Peiró, J.M (2010): Los efectos de la inestabilidad laboral en el trabajador y la dependencia del empleo, en Revista Internacional del Trabajo. Vol 129 (2010). OIT

Sullerot, E. (1988): Historia del trabajo femenino. Barcelona. Península.

Tendencias mundiales del empleo en 2009. OIT (http://www.ilo.org/global/What_we_do/Publications/lang--es/index.htm)


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente
Economía política/615G01104

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións

1.- A entrega dos traballos documentais que se realicen nesta materia serán en papel cumprindo cos seguintes puntos:

- Non se empregarán plásticos.

- Realizaranse impresións a dobre cara.

- Empregarase papel reciclado.

- Evitarase a impresión de borradores.

2.- Débese facer un uso sostible dos recursos e a prevención de impactos negativos sobre o medio natural

3.- Débese ter en conta a importancia dos principios éticos relacionados cos valores da sostenibilidade nos comportamentos persoais e profesionais

4.- Segundo se recolle nas distintas normativas de aplicación para a docencia universitaria deberase incorporar a perspectiva de xénero nesta materia (usarase linguaxe non sexista, utilizarase bibliografía de autores de ambos os sexos, propiciarase a intervención en clase de alumnos e alumnas...)

5.- Traballarase para identificar e modificar prexuízos e actitudes sexistas, e influirase na contorna para modificalos e fomentar valores de respecto e igualdade

6. Deberanse detectar situacións de discriminación por razón de xénero e proporanse accións e medidas para corrixilas

7. Facilitarase a plena integración do alumnado que por razón físicas, sensoriais, psíquicas ou socioculturais, experimenten dificultades a un acceso axeitado, igualitario e proveitoso á vida universitaria



(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías