O profesorado poderá establecer a avaliación da materia, seleccionando entre as seguintes metodoloxías e probas, por avaliación continua e/ou final, de acordo cos seus criterios pedagóxicos e a evolución do curso. O profesor explicitará e explicará cada unha das probas que utilice para a avaliación ao comezo do curso.

Observacións:

Para superar as probas obrigatorias, é imprescindible obter a cualificación mínima de aprobado (puntuación mínima de 5 puntos sobre 10) en todas e cada unha das probas de avaliación, para poder sumar a media ponderada de cada unha das probas á nota final, e aprobar a materia. Pola contra, quedaría pendente para outra convocatoria oficial.
A cualificación final da materia valorarase entre 0 e 10 puntos.
A asistencia ás clases teóricas e prácticas é obrigatoria, considerando a modalidade presencial desta materia. As actividades académicas presenciais son imprescindibles na actividade física e o deporte; de aí o criterio presencial mínimo é do 80% de asistencia para aprobar a materia. Para o control de asistencia ás clases, o profesor porá a disposición do alumnado unha folla de rexistro para afinar.
En cada unha das probas superadas, o profesorado manterá a cualificación nas seguintes convocatorias (ata novo aviso na presentación do inicio de curso, ou que se produza un cambio no sistema de aviación).
O alumnado con discapacidade ou os incapacitados por lesión crónica ou temporal para a práctica motriz, poderán solicitar a adaptación das tarefas motrices nas sesións e probas de avaliación, a condición de que as competencias da materia permitan.
Si o estudiantado non supera a materia, nin na primeira oportunidade ni na segunda, as metodoloxías de avaliación aprobadas serán gardadas solamente para o seguiente curso académico.
O exame farase no idioma de impartición da materia (elixido por cada profesor), se se desexa noutro idioma solicitarase unha semana antes da data de realización.

Resultados de aprendizaxe	Competencias / Resultados do título
“O terminar con éxito esta asignatura/ensinanza, os estudantes serán capaces de…”: Deseñar, desenvolver e avaliar os procesos de ensino-aprendizaxe relativos ás habilidades específicas do Balonmán, en relación cos seus fundamentos didácticos.	A2 A4 A5 A8 A9 A11 A18 A19 A25 A26 A27 A33 A36	B1 B2 B3 B4 B6 B7 B10 B11 B16	C1 C6 C7
Identificar e describir a evolución histórica da lóxica interna do xogo e as súas reglas.	A2 A26
Identificar, describir e representar gráficamente (coa terminiloxía e simboloxía axeitada) os fundamentos das habilidades técnico-tácticas individuáis e colectivas específicas simples, compostas e complexas do balonmán, como conductas psicomotrices e sociomotrices, e os seus contidos como recursos didácticos en Educación Física e en iniciación deportiva.	A4 A9 A25 A26
Saber aplicar os fundamentos técnicos, tácticos e didácticos do Balonmán, no deseño de exercicios, sesións e na programación de progresións metodolóxicas de ensinanza.	A19
Executar as habilidades específicas do Balonmán con éxito, demostrando e cumprindo un nivel ou criterios de eficacia específicos.	A25
Diseñar metodolóxicamente unha planificación e programación de ensinanza orientada hacia un balonmán educativo en edad escolar (iniciación global e específica), e considerando a ensinanza diferenciada (idade, xénero, discapacidade).	A8

Temas	Subtemas
Bloque temático 1: Identificación, características e evolución do Balonmán.	Tema 1. Introdución ao ensino dos fundamentos do Balonmán como deporte colectivo: - Características xerais do xogo de balonmán como actividade deportiva con valores educativos, recreativos e competitivos de aplicación na Educación Física e na iniciación deportiva. - Marco de contidos de ensino: As fases de dogo. As intención e habilidades técnico-tácticas individuais básicas de ataque e defensa dos xogadores de campo e gardaredes. Os comportamientos tácticos-colectivos e os sistemas de xogo de ataque e defensa. - Terminoloxía e simboloxía específica do Balonmán. Tema 2. Orixe e desenvolvemento do Balonmano: - - Evolución da estrutura e regras do xogo: do BM11 ao BM7. - Organización do Balonmán e as súas competicións.
Bloque temático 2: As regras de xogo do Balonmán.	Tema 3. Regras de xogo do BM a 7. Tema 4. Regras Mini-Balonmano. Tema 5. Regras Balonmano playa.
Bloque temático 3: Fundamentos didácticos do Balonmán	Tema 6. As etapas de ensino-aprendizaxe no proceso de formación de deportistas de Balonmán: Características, principios e obxectivos didácticos das etapas de iniciación global á específica (de alevíns, infantís a cadetes), no adestramento e na competición. Tema 7. Cuestións básicas sobre a metodoloxía de ensino na formación de deportistas: Os xogos como medio básico de ensino. A metodoloxía de aplicación dos xogos no ensino dos fundamentos técnico-tácticos (aprender xogando). Deseño, estrutura e desenvolvemento dos exercicios: Elementos básicos da comunicación das instrucións ou mensaxe docente. Deseño, estrutura e desenvolvemento das sesións prácticas de ensino Avaliación da eficacia pedagóxica dos exercicios e do adestramento (EEE). Avaliación para o seguimento e a selección de talentos na formación de deportistas
Bloque temático 4: Fundamentos técnico-tácticos de ataque.	Tema 8. Os fundamentos técnico-tácticos individuáis de ataque. As intencions e habilidades específicas dos atacantes con/sin balón, relacionados coas capacidades asociadas a construcción e finalización de xogo de ataque: - O desmarque a espacios libres (movimentos de apoyo o pase, anchura-profundidade) - Crear espacios (“arrastrar” o oponente, en desprazamento con cambio dirección e ritmo) - Adaptación e manexo do balón - Bote (técnica, uso táctico, encadenamento con elementos técnicos,…) - Pasar-recibir (técnica-táctica, relacións con adaptación e manexo do balón) - Fixar e pasar (variedade técnico-táctica en postos específicos e situacións reáis) - Fintar e desequilibrar o oponente (variedade técnico-táctica, buncando penetración e lanzamento) - Lanzamentos (variedade técnico-táctica en postos específicos, forza lanzamiento) Tema 9. Fundamentos do xogo colectivo de ataque. Iniciación a organización colectiva e execución das fases de xogo de ataque: - Organización do modelo de xogo de ataque - As fases de xogo de ataque e as intencións tácticas asociadas a cada fase - Iniciación o contra-ataque (o espacio de transición e a progresión de meta a meta) - Iniciación o modelo de ataque en espacio amplio, contra defensas individuáis ata medio campo e en duas líneas. - Organización, execución do sistema de ataque posicional 3-3 - Organización e execución do sistema 3-3 a 2-4 - Os postos específicos (p.e) de ataque e as características dos xogadores asociadas a cada p.e. - Iniciación os medios tácticos grupáis, para o desenvolvimiento do xogo colectivo de ataque: Situaciónss asimetría, circulación táctica de balón, circulación xogadores, …
Bloque temático 5: Fundamentos técnico-tácticos de defensa.	Tema 10. As intención e habilidades específicas de defensa dos bogadores defensores dos atacantes con/sin balón, relacionados coas capacidades asociadas á marcaxe e á recuperación do balón, para evitar a construción de xogo atacante e o lanzamento a portaría. Fundamentalmente: - A marcase e o control a distancia do balón - O control a distancia do oponente - A disuasión (de recepción, de pase, de lanzamento) - A interceptación (o inicio, e ao final do pase, no bote, e quitar o balón) - A obstrucción de trayectorias de desprazamento (oponerse a circulacións) - Ofrecemento de espazos (fintas defensivas) - Invasión anticipada de espazos do oponente con balón Tema 11. As habilidades e comportamentos específicos dos gardaredes, relacionadas coas capacidades asociadas ás paradas de lanzamentos. Fundamentalmente: - Características e habilidades motrices específicas dos gardaredes -A posición, situación e desprazamentos de base - As intervencións ante lanzamentos desde p.e. en dogo posicional - Intervencións ante lanzamientos de 7m - Intervencións ante lanzamientos de contraataque - As fintas (ofrecemento, engano…) - Colaboración táctica cos defensores - Os lanzamentos directos a gol Tema 12. Fundamentos do xogo colectivo defensivo. Iniciación a organización colectiva e execución das fases de xogo de defensa: - Organización do modelo de xogo defensivo - As fases de xogo defensivo e as intencións tácticas asociadas a cada fase - O balance defensivo - Organización e execución dos modelos de defensa individual ata medio campo - Organización e execución dos sistemas de defensa posicional en duas líñas (5-1, 5+1, 3-2-1, 3-3 …) - Organización e execución do sistema defensivo posicional en unha líña (6-0) -Os postos específicos (p.e) defensivos e as características dos xogadores asociadas a cada p.e. - Iniciación os medios tácticos grupáis, para o desenvolvemento do xogo colectivo defensivo: Basculación, cobertura, doblaxe, cambio oponente, deslizamento,…

Metodoloxías / probas	Competencias / Resultados	Horas lectivas (presenciais e virtuais)	Horas traballo autónomo	Horas totais
Actividades iniciais	A2 A4 A5 B7 C7	2	2	4
Eventos científicos e/ou divulgativos	A5	0	8	8
Sesión maxistral	A8 A9 A11 A18 A19 B1	8	0	8
Práctica de actividade física	A11 A19 A25 A26 A27 A33 B2 B6	33	33	66
Proba mixta	A8 A18 A19 A26 A33 B1 B2 C1	3	17	20
Resumo	B7 B11 B16 C1	0	6	6
Aprendizaxe colaborativa	A19 A25 A26 B3 B4	3	15	18
Análise de fontes documentais	A5 A25 A26 A36 B10 C6	2	15	17

Atención personalizada		3	0	3

*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías	Descrición
Actividades iniciais	Actividades que se levan a cabo antes de iniciar calquera proceso de ensino-aprendizaxe a fin de coñecer as competencias, intereses e/ou motivacións que posúe o alumnado para o logro dos obxectivos que se queren alcanzar, vinculados a un programa formativo. Con ela preténdese obter información relevante que permita articular a docencia para favorecer aprendizaxes eficaces e significativos, que partan dos saberes previos do alumnado.
Eventos científicos e/ou divulgativos	Actividades realizadas polo alumnado que implican a asistencia e/ou participación en eventos científicos e/ou divulgativos (congresos, xornadas, simposios, cursos, seminarios, conferencias, exposicións, etc.) co obxectivo de profundar no coñecemento de temas de estudo relacionados coa materia. Estas actividades proporcionan ao alumnado coñecementos e experiencias actuais que incorporan as últimas novidades referentes a un determinado ámbito de estudo.
Sesión maxistral	Exposición oral complementada co uso de medios audiovisuais e a introdución de algunhas preguntas dirixidas aos estudantes, coa finalidade de transmitir coñecementos e facilitar a aprendizaxe. A clase maxistral é tamén coñecida como “conferencia”, “método expositivo” ou “lección maxistral”. Esta última modalidade sóese reservar a un tipo especial de lección impartida por un profesor en ocasións especiais, cun contido que supón unha elaboración orixinal e baseada no uso case exclusivo da palabra como vía de transmisión da información á audiencia.
Práctica de actividade física	Metodoloxía que permite ó alumnado aprender de forma efectiva, a través de actividades físicas e/ou deportivas de carácter práctico, tales como demostracións, exercicios, etc., a execución dos fundamentos psicomotores e/ou sociomotores das distintas habilidades deportivas.
Proba mixta	Proba que integra preguntas tipo de probas de ensaio e preguntas tipo de probas obxectivas. En canto a preguntas de ensaio, recolle preguntas abertas de desenvolvemento. Ademais, en canto preguntas obxectivas, pode combinar preguntas de resposta múltiple, de ordenación, de resposta breve, de discriminación, de completar e/ou de asociación.
Resumo	Consiste nunha síntese dos principais contidos traballados. É un recurso óptimo para facilitar a comprensión do texto e a concentración persoal sobre o material obxecto de estudo. É tamén unha axuda importante para o repaso e a preparación de exames. Lectura y resumen de documentos específicos de la materia.
Aprendizaxe colaborativa	Conxunto de procedementos de ensino-aprendizaxe guiados de forma presencial e/ou apoiados con tecnoloxías da información e as comunicacións, que se basean na organización da clase en pequenos grupos nos que o alumnado traballa conxuntamente na resolución de tarefas asignadas polo profesorado para optimizar a súa propia aprendizaxe e a dos outros membros do grupo.
Análise de fontes documentais	Actividades que se levan a cabo antes de iniciar calquera proceso de ensino-aprendizaxe a fin de coñecer as competencias, intereses e/ou motivacións que posúe o alumnado para o logro dos obxectivos que se queren alcanzar, vinculados a un programa formativo. Con ela preténdese obter información relevante que permita articular a docencia para favorecer aprendizaxes eficaces e significativos, que partan dos saberes previos do alumnado.

Metodoloxías	Competencias / Resultados	Descrición	Cualificación
Aprendizaxe colaborativa	A19 A25 A26 B3 B4	Traballos de aprendizaxe colaborativo, de orientación Didáctica do BM. Son obrigatorios e realizaranse en grupo de 5 a 7 alumnos. A aprendizaxe colaborativo é un procedemento de ensino-aprendizaxe guiada de forma presencial e apoiado en tecnoloxías da información e comunicación, que se basea na organización da clase en pequenos grupos no que o alumno traballa conxuntamente na resolución de tarefas asignadas polo profesorado, para optimizar a súa propia aprendizaxe e o dos membros do grupo. Esta proba de avaliación, consiste en elaborar un traballo monográfico, de carácter didáctico, sobre contidos da guía docente (exemplo: o desenvolvemento dun tema, coa súa análise didáctica contido, formulación obxectivos, deseño de exercicios,). Desenvolverase con ferramentas multimedia, e será entregado nun DvD (en formato mpg, mov, avi, flv), e cunha duración de vídeo que non excederá de 12 minutos. O profesorado presentará ao comezo do curso a lista de asignación de temas de traballo aos grupos, e as datas de presentación; e no caso de que non o presente na data establecida, quedará para a seguinte convocatoria oficial. O profesorado poderá solicitar a presentación oral ou multimedia. Supón un 15% da cualificación final. Valórase de 0 a 10 puntos, e será necesario obter un mínimo de 5 puntos para aprobalo. Na avaliación terase en conta a calidade do contido, vos aspectos formades de edición, ou dominio de ferramentas TIC. (No caso de non presentar este traballo, o alumnado non sumaría esta porcentaxe na cualificación final). (*) Observación a este traballo colaborativo: O profesorado, a petición individual do alumnado, poderá considerar as propostas do alumnado, para substituír este traballo por actividades contempladas na metodoloxía docente como Salidas de campo, desenvolvidas (baixo a responsabilidade do alumnado) nun contexto externo ao académico (clubs, escolas deportivas) e relacionadas co ámbito de estudo da materia. Centrándose no desenvolvemento de capacidades relacionadas coa observación directa de adestramentos e competicións, e a recollida de información (vídeo, enquisas, ...), ou outros temas establecidos co profesor. O alumno deberá realizar 10 saídas de campo (8-9 adestramentos e 1-2 partidos).	15
Proba mixta	A8 A18 A19 A26 A33 B1 B2 C1	Exame teórico: Proba escrita, para avaliar os coñecementos adquiridos polo alumnado (saber e comprender), e comprobar o logro dos resultados de aprendizaxe sobre os contidos da materia. Proba que pode integrar preguntas tipo probas de ensaio e preguntas tipo probas obxectivas. En canto ás preguntas de ensaio, pode ter preguntas abertas de desenvolvemento; e en canto a preguntas obxectivas, pode combinar preguntas de resposta múltiple, de ordenación, de resposta breve, de discriminación, de completar e/ou de asociación. Esta proba é obrigatoria. Realízase en data oficial do exame final. Supón o 30% da cualificación final. A valoración do exame será de 0 a 10 puntos, e será necesario obter un mínimo de 5 puntos para aprobar a proba; e segundo as condicións de valoración establecidas explicitamente no propio exame. Ademais, para obter unha valoración positiva nas preguntas do exame, será necesario: Acertar a resposta, describir correctamente e coa terminoloxía específica, realizar gráficos claros e proporcionados e coa simboloxía específica.	30
Práctica de actividade física	A11 A19 A25 A26 A27 A33 B2 B6	Metodoloxía que permite ao alumnado aprender de forma efectiva, a través de actividades físicas e/ou deportivas de carácter práctico, tales como demostracións, exercicios de execución dos fundamentos psicomotrices e/ou sociomotrices das distintas habilidades deportivas. Avaliarase mediante as seguintes probas: 2.1) Exame práctico: Proba práctica, para valorar a competencia motriz na execución das habilidades técnico-tácticas específicas do Balonmán adquiridas polo alumnado como resultado de aprendizaxe (saber facer, saber aplicar, destrezas,%ou2026 con éxito), demostrando e cumprindo un nivel ou criterios específicos de eficiencia-calidade de execución- e eficacia. Esta proba é obrigatoria. Supón un 20% da cualificación final. Realízase en data oficial do exame final. A valoración do exame práctico será de 0 a 10 puntos, e será necesario obter un mínimo de 5 puntos para aprobar a proba; e segundo as condicións de valoración establecidas explicitamente no propio exame. Observacións: -O profesorado durante o curso informará os exercicios do exame e as súas condicións de valoración (os cales se recomenda practicar voluntariamente ao longo do curso). 2.2) Prácticas didácticas das clases: As prácticas das clases son obrigatorias, considerando a modalidade presencial da materia. Supón un 20% da cualificación final. Valoraranse por avaliación continua, considerando: a asistencia ás prácticas; a participación-implicación activa nas prácticas; o nivel de realización das prácticas; e a realización dun diario de prácticas voluntario con metodoloxía de resumo e/ou esquemas (*) A valoración será de 0 a 10 puntos, e será necesario obter un mínimo de 5 puntos para superar as prácticas. Por cada falta de asistencia descontarase 1 punto do seu valor, e por cada falta de participación práctica descontarase 1 punto do seu valor. É obrigatorio realizar, como mínimo, o 80% das sesións do total de clases (asistencia), e o 70% das sesións prácticas da materia (participación activa), para valorar a aprendizaxe vivencial que require esta materia. O alumno cunha participación inferior ao 70% non superará esta proba; quedándolle pendente as prácticas, e en consecuencia a materia. Observacións: () O diario de prácticas é voluntario: debe resumir os principais contidos vivenciados, con esquemas gráficos simplificados da práctica. Será manuscrito para favorecer a habilidade de debuxar exercicios de adestramento. O diario facilita o estudo para a preparación do exame teórico-práctico final. () Nos casos de que o alumnado asista a clase, pero non poidan realizar a práctica, entón deberán entregar obrigatoriamente un resumo explicativo ao profesor sobre dita práctica. (*) Es condición para realizar o examen práctico final, haber asistido e aprobado as prácticas didácticas de clase.	40
Análise de fontes documentais	A5 A25 A26 A36 B10 C6	Este traballo realizaríase en base ás metodoloxías docentes denominadas análisis fontes documentais, con ferramentas de vídeo análise. É un traballo de utilización de documentos audiovisuais (fundamentalmente) ou bibliográficos relevantes para a temática da materia, e con actividades deseñadas para a súa análise e para a elaboración doutros documentos. Concretamente, realizarase un traballo de observación e análise de vídeo do xogo de Balonmán, sobre as habilidades técnico-tácticas de xogo; e mesmo realizar análise estatística descritivo do xogo. Etc. Este traballo é obrigatorio, e individual. Supón un 15% da cualificación final. Valórase de 0 a 10 puntos, e será necesario obter un mínimo de 5 puntos para aprobar o traballo. O alumnado presentarao na data que estableza o profesorado durante o curso, inicialmente ao finalizar o segundo mes de clase. No caso de que non o presente na data establecida, quedará para a seguinte convocatoria oficial. O profesor poderá solicitar a presentación ora e/ou multimedia.	15

Observacións avaliación
O profesorado poderá establecer a avaliación da materia, seleccionando entre as seguintes metodoloxías e probas, por avaliación continua e/ou final, de acordo cos seus criterios pedagóxicos e a evolución do curso. O profesor explicitará e explicará cada unha das probas que utilice para a avaliación ao comezo do curso. Observacións: Para superar as probas obrigatorias, é imprescindible obter a cualificación mínima de aprobado (puntuación mínima de 5 puntos sobre 10) en todas e cada unha das probas de avaliación, para poder sumar a media ponderada de cada unha das probas á nota final, e aprobar a materia. Pola contra, quedaría pendente para outra convocatoria oficial. A cualificación final da materia valorarase entre 0 e 10 puntos. A asistencia ás clases teóricas e prácticas é obrigatoria, considerando a modalidade presencial desta materia. As actividades académicas presenciais son imprescindibles na actividade física e o deporte; de aí o criterio presencial mínimo é do 80% de asistencia para aprobar a materia. Para o control de asistencia ás clases, o profesor porá a disposición do alumnado unha folla de rexistro para afinar. En cada unha das probas superadas, o profesorado manterá a cualificación nas seguintes convocatorias (ata novo aviso na presentación do inicio de curso, ou que se produza un cambio no sistema de aviación). O alumnado con discapacidade ou os incapacitados por lesión crónica ou temporal para a práctica motriz, poderán solicitar a adaptación das tarefas motrices nas sesións e probas de avaliación, a condición de que as competencias da materia permitan. Si o estudiantado non supera a materia, nin na primeira oportunidade ni na segunda, as metodoloxías de avaliación aprobadas serán gardadas solamente para o seguiente curso académico. O exame farase no idioma de impartición da materia (elixido por cada profesor), se se desexa noutro idioma solicitarase unha semana antes da data de realización.

Bibliografía básica
	ANTON, J. (1990). Balonmano: Fundamentos y etapas de aprendizaje. Ed. Gymnos, Madrid. ANTON, J. (2002). Balonmano. Táctica grupal defensiva. Concepto, estructura y metodología. Grupo Editorial Universitario. Granada. ANTON, J. (1998). Balonmano. Táctica grupal ofensiva. Concepto, estructura y metodología. Gymnos. Madrid ANTON, J. (2004). Análisis evolutivo, estructural y funcional del sistema defensivo 6:0. Grupo Editorial Universitario. Granada. ANTON, J. (2004). Análisis evolutivo, estructural y funcional del sistema defensivo 3:2:1. Grupo Editorial Universitario. Granada. AA.VV. (1992) :Balonmano. Ed. Comité Olímpico Español. BARCENAS, D. y ROMAN, J.D. (1991): Balonmano. Técnica y Metodología. Madrid. Gymnos. BAYER, C. (1986): Técnica del balonmano: La formación del jugador. Ed. Hispano Europea, Barcelona. BAYER, C. (1986): La enseñanza de los juegos deportivos colectivos. Ed. Hispano Europea, Barcelona. BERNAL, J.A. (2006): Balonmano. Wanceulen. Sevilla. CERCEL,P. (1980): Ejercicios para las fases de juego. Ed. Sport Turisa, Bucarest. CHIROSA, L.J., VICIANA, J. (2001) El entrenamiento integrado en deportes de equipo. Universidad de Granada. Granada. CZERWINSKI, J. (1993) El balonmano: Técnica, táctica y entrenamiento. Ed. Paidotribo. Barcelona.  ESPAR, X., (2001), Balonmano, deporte y rendimiento, Martínez Roca, Barcelona. ESPAR, F. (1992). El proceso de la formación del jugador de balonamno. Etapa de iniciación global. Comunicación presentada en el Seminario de Balonmán. A Coruña: Inef Galicia. ESPAR, F. (1998). El concepto de táctica individual en los deportes colectivos. Apunts Educación Física y Deportes (51), 16-22. ESPAR, F.(1993). Text del curs de monitor Catalá. Barcelona: Federación Catalana d´Handbol. ESPAR, F. (1992). El proceso de la formación del jugador de balonmano. Etapa de iniciación global. Comunicación presentada en una conferencia impartida en Inef-Galicia: A Coruña. Sin publicar. FALKOWSKI,M. y ENRIQUEZ,E. (1988): Aprendiendo a jugar :El juego como medio didáctico de aprendizaje de la técnica. Colección Handballl, nº 10 . Ed. Esteban Sanz, Madrid.   ---(1983) : Estudio monográfico de los jugadores de campo. Ed. Esteban Sanz, Madrid.    ---(1979): Táctica y sistemas de juego I . Ed. Esteban Sanz, Madrid.    ---(1979): Estudio monográfico del portero. Editorial Esteban Sanz, Madrid. FEBM. (2014): Reglas de juego. Ed. FEBM, Madrid. FERNÁNDEZ, J. VIAÑO, J. CERDEIRA,C. y CANCELA, J. (2000). Enseñanza de los juegos deportivos colectivos a través del Balonmano. Gymnos, Madrid. FFHB.(1979): Iniciación al Balonmano. Ed. FEBM, Barcelona. GARCIA-HERRERO, J.A (2003). Entrenamiento en Balonmano. Bases para la construcción de un proyecto de formación defensiva. Paidotribo. Barcelona LASIERRA,G. y OTROS. (1992): 1013 ejercicios y juegos aplicados al balonmano. Vol.I: Fundamentos y ejercicios individuales. Vol.II: Sistemas de juego y entrenamiento del portero). Ed. Paidotribo, Barcelona. MARIOT,J. et RONGEOT, F. (1984): Handball comportemental . Ed. Vigot, Paris.    ---(1995): Balonmano. De la escuela a las asociaciones deportivas. Ed. Agonos, Lérida. MULLER, M. ET AL. (1996) Balonmano: Entrenarse jugando. Ed. Paidotribo. Barcelona.  NÉ, ROBERT, BONNEFOY, GEORGES, LAHUPPE, HENRI (2000) Enseñar balonmano para jugar en equipo. Ed. INDE. Barcelona.  NOTEBOOM,T. (1986): Les fondements pédagogiques et techniques du handball. Ed. Amphora, Paris. RODRIGUEZ, D., GARCIA, A., RUIZ, F., y CASADO, C., (2001), La iniciación al balonmano en el medio escolar, Cap. 3 de Nuevas tendencias metodológicas: Iniciación deportiva basada en los deportes colectivos, Gymnos, Madrid.  ROMAN,J y OTROS. (1988): Guía metodológica de iniciación al balonmano. Ed. FEBM,Madrid. ROMAN,J. y BARCENAS,D. (1993) : Balonmano: Técnica y metodología. Ed. Gymnos, Madrid. TORRES, G. y Spate, D (2001).“Das Fallen und Gleiten von der Pike auf lernen”. Revista Handball Training ,  2, Februar 2001, pp. 4-11. TORRES, G. et al.  (2010). HandballTest. Evaluación y seguimiento de jugadores de Balonmano. SADEGA. Santiago Compostela. TORRES, G y CRESPO, R. (2010). Balonmano. Contraataque: Guía práctica de ejercicios para el juego de transición. SADEGA. Santiago Compostela  TORRES, G. (1998). “La finta: factores y variables de la práctica”. Area de Balonmano, 3, pp.13-17.     ---(1993). “Metodología de utilización del juego aplicado en el aprendizaje de los deportes de equipo: Balonmano”. Actas del Congreso Internacional de Balonmano. INEF-Madrid. Junio 1993    ---(1992). “Pasar-recibir: Situaciones de aprendizaje en balonmano”. Revista de Educación Física. Renovación de Teoría y de Práctica, 42, 23-32.    ---(1992). “Pasar-recibir: Situaciones de aprendizaje en balonmano”. Comunicación técnica, nº 131, vol. 13. Madrid. Escuela Nacional Entrenadores. FEBM.     ---(1987). “Consideraciones teórico-prácticas sobre el entrenamiento de agilidad en porteros de balonmano”. Comunicación Técnica, nº 114. Madrid: Escuela Nacional de Entrenadores. FEBM.    ---(1986). “Consideraciones básicas aplicadas al contra-ataque”. Comunicación técnica, nº 109. Madrid: Escuela Nacional de Entrenadores. FEBM. (Madrid, 1986).    ---(1986). “Consideraciones técnicas sobre el portero”. Comunicación técnica, nº 108. Madrid: Escuela Nacional de Entrenadores. FEBM. (Madrid, 1986). TORRESCUSA, L.C. (1989). Recopìlación de las Comunicaciones Técnicas, 1974-2988. Tomo III. Madrid: Real Federación Española de Balonamno.  TORRESCUSA, L.C. (1997, Junio). Bases didácticas y metodológicas del entrenamiento con jóvenes.  Comunicación presentada en las Jornadas sobre Entrenamiento con Jóvenes en Balonmano. “La transición del jugador juvenil a la categoría senior” Problemática. Alcobendas: Real Federación Española de Balonmano. TROSSE, H.D. (1993). Balonmano. Entrenamiento, técnica y táctica. Martínez Roca. Barcelona
Bibliografía complementaria