Datos Identificativos 2024/25
Asignatura (*) Cromosomas: Estructura. Función e Evolución Código 610441016
Titulación
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Mestrado Oficial 2º cuadrimestre
Primeiro Optativa 3
Idioma
Castelán
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Bioloxía
Coordinación
Valdiglesias García, Vanessa
Correo electrónico
vanessa.valdiglesias@udc.es
Profesorado
Naveira Fachal, Horacio
Valdiglesias García, Vanessa
Correo electrónico
horacio.naveira.fachal@udc.es
vanessa.valdiglesias@udc.es
Web http://campusvirtual.udc.gal/course/view.php?id=13920
Descrición xeral A presente materia constitúe unha aproximación avanzada ao estudo do cromosoma eucariota coma un sistema estrutural e dinámico responsable do empaquetamento, transmisión, mantemento e regulación da función do ADN en diferentes contextos celulares. Os contidos pretenden completar os coñecementos previos adquiridos polos alumnos en materias relacionadas coa Xenética e a Bioloxía Molecular.

Competencias / Resultados do título
Código Competencias / Resultados do título

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias / Resultados do título
Comprender os coñecementos da Xenética dende a perspectiva do cromosoma eucariota como un sistema estructural e dinámico AI2
AI3
AI6
AI11
BI1
BI2
BI3
BI4
BI5
BI6
BI7
BI9
CM1
CM2
CM3
CM4
CM5
CM6
CM7
CM8
Capacidade de comprensión da organización de xenes, xenomas e cromosomas dende unha perspectiva comparada e centrada na relación entre aspectos estructuráis, funcionáis e evolutivos AI2
AI3
BI1
BI2
BI3
BI4
BI5
BI6
BI7
BI9
BM1
BM2
BM3
BM4
BM5
CM1
CM2
CM3
CM4
CM5
CM6
CM7
CM8
CM9
Implementación dos coñecemetos teóricos no análise da estructura, función e evolución dos cromosomas en organismos eucariotas AI2
AI3
AI11
AI12
BI1
BI2
BI3
BI4
BI5
BI6
BI7
BI9
BM1
BM2
BM3
BM4
BM5
CM1
CM2
CM3
CM4
CM5
CM6
CM7
CM8
CM9
Traballar de xeito seguro nun laboratorio de bioloxía e coñecer distintas metodoloxías aplicadas en estudos citoxenéticos. AI1
AI2
AI3
AI11
AI12
BM1
BM2
BM3
BM4
BM5

Contidos
Temas Subtemas
Bloque 1. Organización estructural do material hereditario O material hereditario ADN/ ARN
Niveis de organización. O cromosoma eucariota
Cromosomas e proteínas cromosómicas
Mantemento da organización cromosómica de protozoos ao cromosoma human.
Bloque 2. Función dos cromosomas Dinámica cromosómica. Control do ciclo celular e da mitosis. Eucromatina e heterocromatina. As Histonas variantes eol código das histonas. oss cromosomas politénicos e plumosos
Bloque 3. Os cromosomas e a evolución Os cariotipos nos diferentes taxones. Análise comparativo. Aspectos evolutivos e citotaxonómicos.

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias / Resultados Horas lectivas (presenciais e virtuais) Horas traballo autónomo Horas totais
Actividades iniciais A1 A3 B3 B4 B6 C2 C3 1 1 2
Sesión maxistral A6 A11 B1 C5 C6 C7 4 12 16
Prácticas de laboratorio A2 A1 A3 A11 A12 B2 C8 4 4 8
Prácticas a través de TIC A3 A11 B3 B6 B11 B12 B15 C3 3 3 6
Seminario A3 B3 B4 B5 B6 B7 B9 B13 B14 B15 C1 C2 C3 C9 2 10 12
Presentación oral B1 B4 B5 B6 B7 B9 B13 B14 B15 C1 C2 C3 C9 5 10 15
Proba obxectiva B2 B7 C4 C8 3 12 15
 
Atención personalizada 1 0 1
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Actividades iniciais Profesor.- Presenta a guía docente da materia, as normas de prevención de riscos e de seguridade nos laboratorios, as fontes documentais e os recursos bioinformáticos dispoñibles para o curso. Aclara dúbidas e organiza aos alumnos para as actividades.
Alumno.- Toma notas, formula dúbidas e cuestións.
Sesión maxistral O profesor transmitirá coñecementos teóricos nas sesións maxistrais presenciais, vencellados ó desenvolvemento dos bloques temáticos da materia. O contido destas sesións axustarase ós coñecementos previos adquiridos polo alumnado nos seus estudos de Grao. As sesións maxistrais apoiaranse en materiais dispoñibles a través da plataforma Moodle da UDC.
Prácticas de laboratorio Incluirán a aprendizaxe de metodoloxías principalmente baseadas en técnicas cromosómicas. Realizarase una visita a un laboratorio especializado. Crearase unha sección específica para as prácticas de laboratorio na plataforma Moodle UDC, na que se incluirán guías e documentación de todo tipo para facilitar o seu seguimento polo alumnado.
Prácticas a través de TIC Manexo de ferramentas informáticas para o estudo da evolución cromosómica e da organización dos cromosomas no núcleo. Do mesmo xeito que para as prácticas de laboratorio, crearase unha sección específica para as prácticas de bioinformática na plataforma Moodle UDC do curso, na que se incluirán guías e material de apoio que permitan mesmo a realización asincrónica dos exercicios prácticos.
Seminario En paralelo ao desenvolvemento das sesións maxistrais, o profesor organizará a elaboración progresiva dun único seminario-dossier por parte do alumnado mediante recursos de traballo telemático da plataforma Moodle e o equipo Teams do curso, co obxectivo de completar os coñecementos básicos adquiridos nas sesións maxistrais con coñecementos máis específicos. Esta dinámica docente resultará na elaboración dun dossier final de referencia sobre a materia para os alumnos.
Presentación oral Referida ó seminario-dossier elaborado de forma conxunta polo alumnado. Cada alumno presentará unha parte do seminario intentando encadrar a mesma no contexto global do traballo elaborado en colaboracións cos seus compañeiros/as.
Proba obxectiva Proba final que contemplará cuestións básicas sobre a materia, referida tanto a sesións maxistrais, seminario e prácticas.

Atención personalizada
Metodoloxías
Presentación oral
Descrición
A atención personalizada enténdese coma unha orientación enfocada a mellorar e incrementar os coñecementos básicos previos dos alumnos, aprendendo a discernir entre a bibliografía máis adecuada e actualizada, axudando a centrar o tema obxecto dos seminarios e traballos tutelados, contribuíndo á mellora e ó fomento do espírito crítico dentro da metodoloxía científica. Os alumnos recibirán unha hora de atención personalizada a través da plataforma Teams da UDC, na que se creará un equipo específico para esta materia.

Avaliación
Metodoloxías Competencias / Resultados Descrición Cualificación
Prácticas de laboratorio A2 A1 A3 A11 A12 B2 C8 Incluirán o desenvolvemento de situacións prácticas propias da investigación básica e aplicada. Os alumnos responderán a cuestionarios sobre as prácticas que serán avaliados.
É necesario conseguir cando menos 5 puntos nestes cuestionarios para superar a materia.
10
Presentación oral B1 B4 B5 B6 B7 B9 B13 B14 B15 C1 C2 C3 C9 Presentación do seminario-dossier elaborado durante a docencia da materia mediante diapositivas explicativas.
15
Seminario A3 B3 B4 B5 B6 B7 B9 B13 B14 B15 C1 C2 C3 C9 Elaboración de traballo escrito que o alumnado presentará ó profesor ó final da materia. Avaliarase a súa calidade, contexto no estado da arte e coherencia no marco da docencia impartida.
15
Proba obxectiva B2 B7 C4 C8 Esta proba, que constitúe o exame oficial da materia, será individual e non pode realizarse en grupo. Permitirá ao alumnado demostrar o dominio dos coñecementos teóricos adquiridos sobre cuestións básicas da materia.
É necesario conseguir cando menos 25 puntos nesta proba para superar a materia.
50
Prácticas a través de TIC A3 A11 B3 B6 B11 B12 B15 C3 Os alumnos responderán a cuestionarios sobre as prácticas de bioinformática, que serán avaliados.
É necesario conseguir cando menos 5 puntos nestes cuestionarios para superar a materia.
10
 
Observacións avaliación

Co fin de garantir a igualdade de oportunidades, os alumnos presenciais e semipresenciais deberán superar as mesmas probas e responder aos mesmos cuestionarios, que se desenvolverán a través da plataforma Moodle da UDC.

Consideraranse PRESENTADOS nas actas da materia todos aqueles alumnos que se presenten aos exames prácticos ou ao exame final oficial da materia.

A nota final en actas dos estudantes que non alcancen nas prácticas ou na proba obxectiva do temario teórico a nota mínima para superar a materia, pero cuxa puntuación acumulativa sexa superior a 50, será un 4.9 (SUSPENSO).

Na segunda oportunidade tan só deberá presentarse a exame o alumnado que non se presentou na primeira, ou que non superase a nota mínima para aprobar a materia nos cuestionarios de prácticas ou na proba obxectiva de teoría. Manteranse para a cualificación final nesta segunda oportunidade as notas acumuladas no traballo de seminario e na presentación oral. A metodoloxía de avaliación dos coñecementos teóricos e prácticos será a mesma da primeira oportunidade.

No caso de que algún estudante, por razóns debidamente xustificadas, non puidese presentar o seu traballo en seminarios ou a súa presentación oral, poderá intentar recuperar os puntos perdidos respondendo a un bloque adicional de preguntas e exercicios na proba obxectiva que constitúe o exame oficial da materia, tanto na primeira como na segunda oportunidade.

A realización fraudulenta das probas ou actividades de avaliación implicará directamente a cualificación de SUSPENSO (0) na materia na oportunidade correspondente.


Fontes de información
Bibliografía básica Pollard, Thomas D (2017). Cell Biology. Philadelphia: Elsevier
Jorde, Lynn B (2021). Genética Médica. Barcelona:Elsevier
Pierce, Benjamin A (2020). Genetics: A conceptual approach. New York: Freeman
Ruiz-Herrera, Aurora (2021). Mechanisms driving karyotype evolution and genomic architecture. Mdpi AG
Bass, Hank W (2012). Plant cytogenetics : genome structure and chromosome function. New York: Springer
Choi, Jung H (2017). Solutions and problem-solving manual to accompany: Genetics: a conceptual approach. New York: Freeman
Arsham, Marylin S (2017). The AGT cytogenetics laboratory manual. New Jersey: Wiley.Blackwell

"Mechanisms driving karyotype evolution and genomic architecture" é un número especial de Genes, de acceso aberto, editado por Aurora Ruiz-Herrera e Marta Farré-Belmonte, dispoñible a través de https://www.mdpi.com/journal/genes/special_issues/Genomic_Architecture

LIMA-DE-FARIA, A. 2008. Praise of Chromosome "Folly". World Scientific/Imperial College Press.

LYNCH, M. 2007. The origins of Genome Architecture. Sinauer Associates, Sunderland, MA.

REECE, R.J. 2004. Analysis of Genes and Genomes. Ed. Wiley & Sons.

SUMNER, A.T. 2003. Chromosomes: Organization and Function. Blackwell Publishing.

VAN HOLDE, K.E. 1988. Chromatin. Springer-Verlag, NY.

VERMA, R.S. & BABU, A. 1995. Human Chromosomes: Principles and Techniques.2ª Ed. McGraw-Hill.

WEINGARTEN, C.N. 2009. Sex Chromosomes: Genetics, Abnormalities and Disorders. Springer.

WOLFFE, A.P. 1998. Chromatin: Structure & Function. Academic Press, San Diego, CA.

ZLATANOVA, J. & LEUBA, S.H. 2004. Chromatin Structure and Dynamics: State-of-the-Art. Elsevier, Amsterdam.

Bibliografía complementaria

Annunziato AT (2005) Split decision: what happens to nucleosomes during DNA replication? J. Biol. Chem. 280:12065-12068

Arents G, Moudrianakis E (1995) The histone fold: a ubiquitous architectural motif utilized in DNA compaction and protein dimerization. Proc. Natl. Acad. Sci. U S A 92:11170-11174

Brown DT (2001) Histone variants: are they functionally heterogeneous. Genome Biol. 2:1-6Luger K, Mäder AW, Richmond RK, Sargent DF, Richmond TJ (1997) Crystal structure of the nucleosome core particle at 2.8 A resolution. Nature 389:251-260

Cairns BR (2005) Chromatin remodeling complexes: strength in diversity, precision through specialization. Curr. Opin. Genet. Dev. 15:185-190

Downey M, Durocher D (2006) Chromatin and DNA repair: the benefits of relaxation. Nat. Cell Biol. 8:9-10

Eirín-López JM, Ausió J (2009) Origin and evolution of chromosomal sperm proteins. Bioessays in press

Eirín-López JM, Frehlick LJ, Ausió J (2006) Protamines, in the footsteps of linker histone evolution. J. Biol. Chem. 281:1-4

Eirín-López JM, González-Romero R, Dryhurst D, Méndez J, Ausió J (2009) Long-term evolution of histone families: old notions and new insights into their diversification mechanisms across eukaryotes. In: Pontarotti P (ed) Evolutionary Biology: Concept, Modeling, and Application. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, p in press

Grigoryev SA (2004) Keeping fingers crossed: heterochromatin spreading through interdigitation of nucleosome arrays. FEBS Lett. 564:4-8

Henikoff S (2005) Histone modifications: Combinatorial complexity or accumulative simplicity? Proc. Natl. Acad. Sci. U S A 102

Henikoff S, Ahmad K (2005) Assembly of variant histones into chromatin. Annu. Rev. Cell. Dev. Biol. 21:133-153

Kasinsky HE, Lewis JD, Dacks JB, Ausió J (2001) Origin of H1 histones. FASEB J. 15:34-42

Kimmins S, Sassone-Corsi P (2005) Chromatin remodelling and epigenetic features of germ cells. Nature 434:583-589

Lewis JD, Saperas N, Song Y, Zamora MJ, Chiva M, Ausió J (2004) Histone H1 and the origin of protamines. Proc. Natl. Acad. Sci. U S A 101:4148-4152

Malik HS, Henikoff S (2003) Phylogenomics of the nucleosome. Nat. Struct. Biol. 10:882-891

Ramakrishnan V, Finch JT, Graziano V, Lee PL, Sweet RM (1993) Crystal structure of globular domain of histone H5 and its implications for nucleosome binding. Nature 362:219-223

Strahl B, Allis CD (2000) The language of covalent histone modifications. Nature 403:41-45

van Holde KE, Zlatanova J (1995) Chromatin higher order structure: chasing a mirage? J. Biol. Chem. 270:8373-8376

Vignali M, Workman JL (1998) Location and function of linker histones Nat. Struct. Biol. 5:1025-1028

Woodcock CL, Dimitrov S (2001) Higher-order structure of chromatin and chromosomes. Curr. Opin. Genet. Dev. 11:130-135

Recursos Web

http://www.udc.es/grupos/xenomar/chromevol/Welcome.html

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/

http://www.timetree.org/

http://tolweb.org/tree/phylogeny.html

http://research.nhgri.nih.gov/histones/

http://www.ebi.ac.uk/msd-srv/oca/oca-docs/oca-home.html

http://www.chromdb.org/

http://www.ensembl.org/index.html

http://swissmodel.expasy.org/


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente
Mecanismos de xeración da variación xenética/610441005
Proteómica/610441014
Xenética Humana/610441017

Materias que se recomenda cursar simultaneamente
Dinámica e Estructura de Proteínas/610441012
Xenómica/610441015
Bioinformática e Modelado de Biomoléculas/610441021

Materias que continúan o temario
Células Nai e Terapia Celular/610441010
Toxicología Xenética/610441018
Traballo de Máster/610441023

Observacións

Programa Green Campus Facultade de Ciencias
Para axudar a conseguir unha contorna inmediata sustentable e cumprir co punto 6 da "Declaración Ambiental da Facultade de Ciencias (2020)", os traballos documentais que se realicen nesta materia:
a. Solicitaranse maioritariamente en formato virtual e soporte informático.
b. De realizarse en papel:
- Non se empregarán plásticos.
- Realizaranse impresións a dobre cara.
- Empregarase papel reciclado.
- Evitarase a realización de borradores.



(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías