Datos Identificativos 2024/25
Asignatura (*) Técnicas de Investigación Cualitativas, Prospectivas e Participativas Código 615545004d
Titulación
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Mestrado Oficial 1º cuadrimestre
Primeiro Obrigatoria 6
Idioma
Castelán
Galego
Modalidade docente Non presencial
Prerrequisitos
Departamento Socioloxía e Ciencias da Comunicación
Coordinación
Cortés Vázquez, José Antonio
Correo electrónico
j.a.cortes@udc.es
Profesorado
Cortés Vázquez, José Antonio
Rodríguez Teijeiro, Ariadna
Correo electrónico
j.a.cortes@udc.es
ariadna.rodriguez@udc.es
Web http://mias.udc.es
Descrición xeral Con esta materia o estudantado poderá coñecer as formulacións teóricas e metodolóxicas avanzadas para o estudo empírico das realidades sociais complexas a través das técnicas cualitativas, prospectivas e participativas. Trátase dunha materia eminentemente técnica na que afondaremos na forma de producir e extraer datos de experiencias, testemuñas, prácticas e narrativas, entre outros. Percorreremos as técnicas máis comúns en investigación social cualitativa e indagaremos a un nivel avanzado nas fases e procesos a ter en conta dependendo dos escenarios e os suxeitos estudados.

Competencias / Resultados do título
Código Competencias / Resultados do título

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias / Resultados do título
Coñecer os plantexamentos teóricos e metodolóxicos avanzados para o estudo empírico das realidades sociais complexas a través das técnicas cualitativas. AM1
AM4
AM11
AM13
AM17
AM20
AM24
Coñecer os plantexamentos metodolóxicos das principais técnicas cualitativas, de investigación-acción participativa (IAP), da investigación aplicada dirixida á intervención e da investigación prospectiva. AM2
AM13
AM20
Aprender a adaptar o uso das distintas técnicas cualitativas en función dos obxectivos de cada investigación. AM1
AM2
AM3
AM4
AM11
AM13
AM19
AM20
AM24
Adquirir as destrezas precisas para emitir conclusións fundamentadas na evolución de fenómenos complexos. AM11
AM13
AM15
AM17
AM19
AM20
Ser capaz de deseñar hipótesis e obxectivos de investigación de forma participativa e colaborativa así como coñecer os pasos e protocolos para asegurar os principios de distribución equitativa, representación e transparencia. AM11

Contidos
Temas Subtemas
BLOQUE I: Técnicas cualitativas e participativas. - A entrevista cualitativa: Entrevistas semi-estruturadas, abertas, conversacións informais, entrevistas de elite e grupais. Entrevista presencial e en liña. Elaboración dun guión de entrevista segundo escenario e suxeito investigado.

- Grupos de discusión: Captación, preparación e xestión de grupos. Elaboración dun guión de discusión.

- Observación participante: Elección e programación de escenarios. Inmersión ao campo e negociación de acceso. O diario de campo.

- Técnicas participativas de análises da realidade: o proceso de IAP. Xestión de obradoiros de participación.
BLOQUE II: Técnicas prospectivas. - A prospectiva como método para a toma de decisións estratéxicas. Historia e definición dos estudos do futuro

- A análise de escenarios. Definición, deseño e utilidade

- A análise DAFO e a toma de decisións

- O deseño de estratexias mediante CAME

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias / Resultados Horas lectivas (presenciais e virtuais) Horas traballo autónomo Horas totais
Obradoiro A16 A21 A23 A29 A30 13 30 43
Traballos tutelados A11 A12 A13 A16 A17 A19 A20 A21 A23 A24 A29 A30 15 50 65
Sesión maxistral A1 A2 A3 A4 A5 A10 A11 A12 A13 A15 A17 A19 A20 A24 19 21 40
 
Atención personalizada 2 0 2
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Obradoiro Nos obradoiros aplicaránse os coñecementos adquiridos durante as sesións maxistrais coa axuda das docentes, a través de exercicios prácticos e exemplos. O estudantado a distancia poderá participar nos talleres de forma síncrona a través de Teams, ver os vedeos grabados ou poderán acordar tutorías.
Traballos tutelados Realizaránse prácticas e traballos nas que o estudantado levará a cabo o deseño, implementación e análisis dos datos obtidos a través das distintas técnicas abordadas.
Sesión maxistral As profesoras introducirán os diferentes contidos da asignatura nas sesións maxistrais nas que se fomentará la participación e o debate do estudantado. O estudantado a distancia poderá asistir ás sesións maxistrais de forma síncrona a través de Teams, ademáis, as clases quedarán grabadas para poder ser visualizadas de forma asíncrona.

Atención personalizada
Metodoloxías
Traballos tutelados
Obradoiro
Descrición
Os obradoiros están orientados a resolver dúbidas e poñer en práctica o aprendido nas sesións maxistrais. Estos obradoiros permitirán a elaboración dos traballos tutelados. Neste sentido, realizarase atención personalizada durante os obradoiros e a través da realización de titorías individuais. O material utilizado nas sesións estará dispoñible no Campus Virtual, así como as instruccións para a elaboración das diferentes prácticas e traballos tutelados.

Avaliación
Metodoloxías Competencias / Resultados Descrición Cualificación
Traballos tutelados A11 A12 A13 A16 A17 A19 A20 A21 A23 A24 A29 A30 Realizaranse prácticas e traballos nos que o estudantado levarán a cabo o deseño, implementación e análise dos datos obtidos a través das distintas técnicas aboradas. 100
 
Observacións avaliación

Convocatoria da primeira oportunidade: a calificación global da materia será a resultante da suma das
calificacións obtidas en cada bloque da asignatura (sendo o 50% das prácticas e
traballos correspondentes ao Bloque I + o 50% das prácticas e traballos
correspondentes ao Bloque 2). Hai que aprobar ambos bloques para poder superar
a asignatura. 

Recoméndase a asistencia ás clases maxistrais e aos obradoiros
para poder levar a cabo as prácticas e traballos tutelados. 

Convocatoria de segunda oportunidade: manterase o mesmo sistema de avaliación nas convocatorias de primeira e segunda oportunidade. O estudantado que non teña superado a materia na primeira convocatoria, deberá presentar a totalidade das prácticas e traballos na segunda convocatoria (manterase a calificación obtida naqueles traballos que teñan realizado durante o cuatrimestre.


















Nota sobre implicacións do plaxio: Cualificación de suspenso na convocatoria na que se
cometa a falta e respecto da materia na que se cometese. O/a estudante será
cualificado con “suspenso” (nota numérica 0) na convocatoria correspondente do
curso académico, tanto se a comisión da falta prodúcese na primeira
oportunidade como na segunda. Para isto, procederase a modificar a súa
cualificación na acta de primeira oportunidade, se fose necesario.




Fontes de información
Bibliografía básica

BIBLIOGRAFÍA BLOQUE I:

 

  • Abatedaga, N., & Siragusa, C. (2014). IAP Investigación - Acción - Participativa: metodologías para organizaciones de gestión horizontal (1a edición.). Editorial Brujas. (disponible online a través de biblioteca)
  • Angrosino, M. (2012). Etnografía y observación participante en investigación cualitativa. Morata. (disponible online a través de biblioteca)
  • Ballesteros Velázquez, B., & Alatorre Frenk, G. (2014). Taller de investigación cualitativa. Universidad Nacional de Educación a Distancia. (disponible online a través de biblioteca)
  • Barbour, R. (2013). Los grupos de discusión en investigación cualitativa. Ediciones Morata, S. L. (disponible online a través de biblioteca)
  • Basagoiti Rodíguez, M., Bru Martín, P., Lorenzana Álvarez, C. (2001). IAP (de bolsillo) investigación-acción participativa. ACSUR-Las Segovias. (disponible online a través de biblioteca)
  • Corbetta, P., & Fraile Maldonado, M. (2003). Metodología y técnicas de investigación social. Madrid: McGraw-Hill.
  • Delgado, J.M y Gutiérrez, J (coord) (1994). Métodos y técnicas cualitativas de investigación en Ciencias Sociales. Madrid: Síntesis.
  • Denzin, N. K., y Lincoln, Y. S. (2011). The Sage handbook of qualitative research (4th ed.). Thousand Oaks: Sage.
  • Flick, U. (2014). La gestión de la calidad. Madrid: Morata
  • Flick, U. (2015). El diseño de la Investigación Cualitativa. Madrid: Morata
  • García Ferrando, M., Ibáñez, J., y Alvira Martín, F. (1986). El análisis de la realidad social. Métodos y tecnicas de investigación. Madrid: Alianza.
  • Guasch, O. (2002). Observación participante. Centro de Investigaciones Sociológicas. (disponible online a través de biblioteca)
  • Gutiérrez, J. (2008). Dinámica del grupo de discusión. Madrid: Centro de Investigaciones Sociológicas. (disponible online a través de biblioteca)
  • Harrison, H.; Birks, M.; Franklin, R. y Mills, J. (2017). Case Study Research: Foundations and Methodological Orientations . Forum: Qualitative Social Research, 18(1)
  • Hernández, F. (2002). Metodología de la investigación en ciencias sociales. Universidad Abierta para Adultos. (Disponible online a través de biblioteca)
  • Hernández Sampieri, R.; Fernández Collado, C. y Baptista Lucio, M. P. (2010). Metodología de la investigación. Madrid: McGraw-Hill
  • Ibáñez, J. (1992). Más allá de la sociología: El grupo de discusión: Teoría y crítica (3ª ed.). Madrid: Siglo XXI.
  • Krueger, R. (1991). El grupo de discusión. Guía práctica para la investigación aplicada. Madrid: Pirámide.
  • Kvale, S. (2011). Las entrevistas en investigación cualitativa. Madrid: Morata. (disponible online a través de biblioteca)
  • Murillo, S. (2006). Detectives y camaleones: el grupo de discusión. Una propuesta para la investigación cualitativa. Madrid: Talasa.
  • Osorio, F., Cooper, D., & Quiroz, D. (1999). Observacion participante. Universidad de Chile, Facultad de Ciencias Sociales. (disponible online a través de biblioteca)
  • Rocha Torrres, C. A. (2016). La investigación acción participativa?: una apuesta por la comunicación y la transformación social. UNIMINUTO. (disponible online a través de biblioteca)
  • Pedraz Marcos, A. (2014). Investigación cualitativa. Elsevier. (disponible online a través de biblioteca)
  • Sarabia, B (1997). Metodología cualitativa en España. Madrid: Centro de Investigaciones Sociológicas.
  • Simons, H. (2011). El estudio de caso teoría y práctica. Madrid: Morata
  • Sirvent, M. T., & Rigal, L. (2012). Investigación acción participativa un desafío de nuestros tiempos para la construcción de una sociedad democrática. Proyecto Páramo Andino. (disponible online a través de biblioteca)
  • Stake, R. (2010). Investigación con estudio de casos (Quinta edición.). Ediciones Morata, S. L. (disponible online a través de biblioteca)
  • Valles Martínez, M. (1997 (2003 reimp.). Técnicas cualitativas de investigación social: reflexión metodológica y práctica profesional. Madrid: Síntesis.
  • Valles, Miguel S. (2014). Entrevistas cualitativas (2a. edición revisada y ampliada.). CIS - Centro de Investigaciones Sociológicas (disponible online a través de biblioteca)
  • Velasco, M. y Díaz de Rada, A. (1997). La lógica de la investigación etnográfica. Barcelona: Trotta
  • William, E. (2007). The case study handbook: how to read, discuss, and write persuasively about cases. Boston, Mass.: Harvard Business School Press.

 

BIBLIOGRAFÍA BLOQUE II:

 

  • Bas, E. y Guilló, M. 2012. Prospectiva e innovación. Prospectiva e innovación, 1-356.
  • Bertrand de Jouvenel. 1967. The Art of Conjecture. New York: Basic Books.
  • Cely, A. V. 1999. Metodología de los escenarios para estudios prospectivos. Ingeniería e investigación, (44), 26-35.
  • Dennis Gabor. 1964. Inventing the Future. New York: Knopf.
  • Frederick R. Brodzinski. 1979. “The Futurist Perspective and the Managerial Process,” Utilizing Futures Research New Directions for Student Services, No. 6, 18-19.
  • Godet M. 1997. Manuel de prospective stratégique. Dunod, Paris.
  • Harold S. Becker. 1985. “Making Futures Research Useful: The Practitioner’s Opportunity”, Futures Research Quarterly 1:2, 17.
  • Huerta, D. S. 2020. Analisis foda o dafo. Bubok.
  • Ian H. Wilson. 1978. “Scenarios”. En Fowles, Jib ed. Handbook of Futures Research (Westport, Connecticut: 225-248.
  • Jib Fowles, ed. 1978. Handbook of Futures Research. Westport, Connecticut: Greenwood Press.
  • John McHale, “Futures Critical: A Review,” En Human Futures: Needs, Societies, Technologies (Guildford, Surrey, U.K.: IPC Business Press Limited, 1974), 13.
  • Marien, M. 1985. “Toward a New Futures Research: Insights from Twelve Types of Futurists,” Futures Research Quarterly 1:1, 13-14.
  • Miklos T. y Tello, M. E. 1998. Planeación prospectiva, Limusa Noriega Editores, México.
  • Olaf Helmer. 1983. Looking Forward: A Guide to Futures Research. London: Sage Publications.
  • Pachón, M. L. y Camargo Remolona, R. 2004. Una aproximación a los estudios de futuro. Facultad de Administración de Empresas, Universidad Externado de Colombia.
  • Rodríguez-Teijeiro, A., Otero-Enríquez, R. y Román-Masedo, L. 2018. Hacia una aproximación prospectiva de las prácticas curriculares: diagnóstico estratégico a través de un análisis DAFO. In Innovación educativa en la era digital: libro de actas (pp. 379-383). Universidad Nacional de Educación a Distancia–UNED.
  •  Román-Masedo, L., Otero-Enríquez, R. y Rodríguez-Teijeiro, A. 2020. Estrategias de mejora del Prácticum del Grado en Sociología a través de un modelo CAME. In IV Xornadas de Innovación Docente (pp. 435-446). Universidade da Coruña, Cufie.
Bibliografía complementaria
  • Coppedge, M. (2012). Democratization and research methods. New York: Cambridge University Press.
  • Creswell, John W (1994). Research design: qualitative and quantitative approaches. Thousand Oaks: Sage.
  • Denzin, N.K. y Lincoln, Y. S. (Coords.) (2012). Manual de investigación cualitativa. Volumen. II. Paradigmas y perspectivas en disputa. Barcelona: Gedisa. Capítulo:8
  • Denzin, N.K. y Lincoln, Y. S. (Coords.) (2012). Manual de investigación cualitativa. Volumen. I. El campo de la investigación cualitativa. Barcelona: Gedisa (Cap.6 Christians, C. G. La ética y la política en la investigación cualitativa.
  • Flick, U. (2004). Introducción a la investigación cualitativa. Madrid: Morata. Capítulo: II
  • Flick, U. (2004). Introducción a la investigación cualitativa. Madrid: Morata.Libros generales
  • Goetz, J. P.y LeCompte. M.D. (1988). Etnografía y diseño cualitativo en investigación educativa. Madrid: Morata.
  • Goulding, Ch. (2002). Grounded theory: a practical guide for management, business and market researchers. London: Sage.
  • Hammersley, M. y Atkinson, P. (2001). Etnografía. Métodos de investigación. Barcelona: Paidós.
  • House, E. R. y Howe, K. R. (2001). Valores en evaluación e investigación social. Madrid: Morata.
  • Jackson, Ph W. (1991). La vida en las aulas. Madrid: Morata. (Introducción)
  • Krueger, R. A. (1997). Developing questions for focus groups. London: Sage.
  • Lather, P. (2006). Paradigm proliferation as a good thing to think with: teaching research in education as a wild profusion. International Journal of Qualitative Studies in Education,19(1), January-February, 35-57.
  • Locke, K.D. (2001). Grounded theory in management research. London: Sage.
  • Morgan, D.L. (1997). Planning focus groups. London: Sage.
  • Morgan, D.L. (1998). The focus group guidebook. London: SAGE.
  • Morse, J. (ed) (1994). Critical issues in qualitative research methods. London: Sage.
  • Nagy Hesse-Biber, P.L. (eds) (2006). Emergent methods in social research. Thousand Oaks, California: Sage
  • Silverman, D. (1993). Interpreting qualitative data: methods for analysing talk, text and interaction. London: Sage.
  • Strauss, A. y Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research. London: Sage.
  • Taylor, S.J. y Bogdan, R. (1986). Introducción a los métodos cualitativos de investigación. Barcelona: Paidós.
  • Tellez Infantes, A. (2007). La investigacion antropologica. ECU. (disponible online a través de biblioteca)
  • Wertz, F. J. (2011). Five ways of doing qualitative analysis: Phenomenological psychology, grounded theory discourse analysis, narrative research, and intuitive inquiry. New York: Guilford Press.

Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente
Procesos e Deseños da Investigación Social/615545002
Innovacións na Análise de Datos Cualitativos/615545006

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións

Todos os aspectos relacionados con “dispensa académica”, “dedicación ao estudo, “permanencia” e “fraude académico” rexeranse de acordo con a normativa académica vixente da UDC

Outras recomendacións:

1.- A entrega dos traballos documentais que se realicen nesta materia:

1.1. Solicitarase en formato virtual e/ou soporte informático

1.2. Realizarase a través do Campus Virtual, en formato dixital sen necesidade de imprimilos

1.3. De se realizar en papel:

- Non se empregarán plásticos.

- Realizaranse impresións a dobre cara.

- Empregarase papel reciclado.

- Evitarase a impresión de borradores.

2.- Débese facer un uso sostible dos recursos e a prevención de impactos negativos sobre o medio natural

3.- Débese ter en conta a importancia dos principios éticos relacionados cos valores da sostenibilidade nos comportamentos persoais e profesionais

4.- Segundo se recolle nas distintas normativas de aplicación para a docencia universitaria deberase incorporar a perspectiva de xénero nesta materia (usarase linguaxe non sexista, utilizarase bibliografía de autores de ambos os sexos, propiciarase a intervención en clase de alumnos e alumnas...)

5.- Traballarase para identificar e modificar prexuízos e actitudes sexistas, e influirase na contorna para modificalos e fomentar valores de respecto e igualdade

6. Deberanse detectar situacións de discriminación por razón de xénero e proporanse accións e medidas para corrixilas

7. Facilitarase a plena integración do alumnado que por razón físicas, sensoriais, psíquicas ou socioculturais, experimenten dificultades a un acceso axeitado, igualitario e proveitoso á vida universitaria

8. Recoméndase a asistencia ás clases maxistrais e aos obradoiros para poder facer un seguimento axeitado da materia e realizar as prácticas e traballos tutelados.



(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías