Datos Identificativos 2020/21
Asignatura (*) Identidade, alteridade e interseccionalidade Código 615525006
Titulación
Mestrado Universitario en Políticas Sociais e Intervención Sociocomunitaria
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Mestrado Oficial 2º cuadrimestre
Primeiro Obrigatoria 6
Idioma
Francés
Galego
Inglés
Portugués
Modalidade docente Híbrida
Prerrequisitos
Departamento Pedagoxía e Didáctica
Socioloxía e Ciencias da Comunicación
Coordinación
Teasley Severino, Cathryn
Correo electrónico
cathryn.teasley1@udc.es
Profesorado
Teasley Severino, Cathryn
Correo electrónico
cathryn.teasley1@udc.es
Web http://Plataforma Moodle UDC
Descrición xeral Nun mundo cada vez máis interconectado, a identidade convértese, como explica Zygmunt Bauman (2004), nunha especie de moeda de troco contestada: por unha banda, a identidade pode potenicar, capacitar, reforzar e empoderar, pero por outro, pode dividir, excluír e oprimir; iso si, depende de como se conciba, interprete, represente e utilice. E esta realidade só se complica ao considerarmos a situación das persoas e grupos que sofren diversas formas de inxustiza a raíz dun ou máis aspectos da súa identidade persoal ou colectiva. A miúdo son varias as formas de discriminación (ou, ao contrario, de privilexio) que converxen nunha soa persoa debido á súa procedencia nacional ou étnica, o seu xénero, a súa "raza", ou os seus medios económicos (entre outros factores). Aquí é onde entra en xogo a análise interseccional da alteridade: Cales son as implicacións deste cruzamento de formas de discriminación? Pode que a persoa ou colectivo en cuestión nin sequera se identifique a si mesma/o do mesmo xeito que lle identifican outras moitas persoas alleas á súa realidade? Que factores pesan máis nestas dinámicas inxustas? Cal é o legado actual de toda unha historia de inxustizas? Como responder a estas cuestións desde as políticas sociais? Estas preguntas conforman a esencia desta materia.
Plan de continxencia En caso dunha suspensión temporal da presencialidade na Universidade da Coruña, tomaranse as medidas a seguir:

1. Modificacións nos contidos:
Ningunha.

2. Metodoloxías docentes que se manteñen:
Todas manteranse menos a asistencia á aula física. No seu lugar, o alumnado presencial participará ou ben directamente nas sesións gravadas da plataforma virtual de Teams, ou ben indirectamente mediante o Foro virtual da plataforma de Moodle (tal e como fará normalmente o alumnado non-presencial).

3. Mecanismos de atención personalizada ao alumnado:
Esta atención canalizarase por correo electrónico, por Teams, por Moodle ou por teléfono, podéndose concertar citas por estes medios.

4. Modificacións na avaliación:
A "participación oral" do alumnado canalizarase a través das sesións telemáticas de Teams ou do Foro virtual de Moodle (mediante comentarios escritos, como alternativa ao Teams). Contará a calidade máis que a frecuencia desa participación. De xeito excepcional, o alumnado que nunca participou nas sesións (nin de aula, nin de Teams, nin no Foro de Moodle) realizará o traballo tutelado, que lle valerá o 75% da cualificación final, así como unha pequena proba oral que lle valerá o 25% da cualificación final. A proba realizarase telematicamente ou por teléfono, en formato de entrevista que durará uns 30 minutos, aproximadamente. Como alternativa á proba oral, a/o estudante en cuestión pode optar por realizar unha proba escrita de desenvolvemento, con material, cun límite de dúas horas para a súa realización por Teams.

5. Modificacións da bibliografía ou webgrafía:
Ningunha.

Competencias do título
Código Competencias do título
A1 CE1 - Determinar as dimensións e categorías axeitadas para o diagnóstico e a análise científica das situacións de exclusión social.
A2 CE2 - Interpretar os feitos e as políticas sociais desde os distintos paradigmas teóricos vixentes na análise da exclusión.
A3 CE3 - Deseñar e desenvolver procesos de observación e documentación para o estudo das políticas e os sistemas de benestar social.
A5 CE5 - Interpretar as situacións e os procesos de marxinación social e económica de colectivos desde unha perspectiva histórica e macroestrutural.
A7 CE7 - Identificar e valorar a posibilidade de intervención e prevención en procesos de conflitividade social.
A8 CE8 - Identificar procesos e factores de cohesión social, e deseñar medidas para a súa potenciación.
B1 CB1 - Demostrar coñecementos avanzados, de carácter multidisciplinar, para a investigación e o exercicio profesional no ámbito da exclusión social.
B2 CB2 - Aplicar e integrar os coñecementos a contornos e problemas emerxentes e indefinidos, na práctica investigadora e profesional.
B3 CB3 - Seleccionar o marco científico adecuado para avaliar as evidencias dispoñibles e postular hipóteses razoadas sobre a avaliación previsible dos feitos sociais estudados.
B4 CB4 - Identificar os dilemas éticos e a responsabilidade social tras os retos formulados na práctica profesional e investigadora.
B5 CB5 - Comunicar con claridade os coñecementos e problemas científicos sobre os que se traballa tanto a un público non experto como de especialistas.
B7 CB7 - Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en contornos novos ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
B8 CB8 - Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
B9 CB9 - Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
B11 CB11 - Participar en proxectos de investigación e colaboracións científicas no ámbito da exclusión social, en contextos interdisciplinares e de transferencia de coñecementos.
B13 CX1 - Comprender e integrar coñecementos complexos para traducilos en propostas de investigación e programas de intervención en contextos sociais problemáticos.
B14 CX2 - Realizar unha análise crítica da realidade social e do desenvolvemento profesional vinculada aos feitos sociais sobre os que se traballa.
B15 CX3 - Deseñar, aplicar e avaliar proxectos de investigación en ciencias sociais relacionados cos procesos e as situacións de exclusión social.
B17 CX5 - Elaborar e defender informes, proxectos e memorias no campo das ciencias sociais.
B18 CX6 - Valorar a adecuación das distintas ferramentas teóricas, metodolóxicas e técnicas ás preguntas e os obxectivos específicos formulados sobre a realidade social e as políticas sociais.
B19 CX7 - Dar respostas innovadoras e orixinais ante situacións problemáticas emerxentes relacionadas coa exclusión social.
B20 CX8 - Aplicar a perspectiva comparada na comprensión das problemáticas sociais e das respostas e solucións políticas.
B21 CX9 - Aplicar unha perspectiva interdisciplinar na análise e a valoración de problemáticas de exclusión e políticas sociais de inclusión e cohesión.
B22 CX10 - Recoñecer e valorar os xuízos de valor e as evidencias nos argumentos que sosteñen as descricións e políticas sobre a realidade social.
C1 CT1 - Expresarse correctamente, tanto de forma oral como escrita, nas linguas oficiais da comunidade autónoma.
C2 CT2 – Dominar a expresión e a comprensión de forma oral e escrita dun idioma estranxeiro.
C3 CT3 - Utilizar as ferramentas básicas das tecnoloxías da información e as comunicacións (TIC) necesarias para o exercicio da súa profesión e para a aprendizaxe ao longo da súa vida.
C4 CT4 - Desenvolverse para o exercicio dunha cidadanía respectuosa coa cultura democrática, os dereitos humanos e a perspectiva de xénero.
C5 CT5 - Entender a importancia da cultura emprendedora e coñecer os medios ao alcance das persoas emprendedoras.
C6 CT6 -Adquirir habilidades para a vida e hábitos, rutinas e estilos de vida saudables.
C7 CT7 - Desenvolver a capacidade de traballar en equipos interdisciplinares ou transdisciplinares, para ofrecer propostas que contribúan a un desenvolvemento sostible ambiental, económico, político e social.

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias do título
Ao finalizar a asignatura, o alumnado será capaz de: Demonstrar a súa compresión de perspectivas espistemolóxicas, culturais, políticas e económicas sobre a construción social da identidade. AM2
AM8
BM1
BM3
BM14
BM18
BM20
BM21
CM3
CM5
Pescudar a influencia das dimensións espazo-temporais e simbólicas na formación das identidades, e dos usos sociais da súa clasificación. AM3
BM2
BM19
CM1
Identificar e explicar os impactos asincrónicos que xurdan da intersección das formas dominantes de discriminación e opresión en función da alteridade identitaria (análise de casos: realidades, experiencias, prácitcas e percepcións). AM1
AM5
BM4
BM5
BM7
BM8
BM22
CM2
CM6
CM7
Fundamentar e propoñer liñas metodolóxicas de intervención social anti-discriminación e de auto-empoderamento colectivo como resposta á subordinación e exclusión de determinados grupos identitarios (dentro dos tres ámbitos xerais do máster: migracións, xénero, e envellecemento e transformacións familiares). AM7
BM7
BM9
BM11
BM13
BM15
BM17
CM4

Contidos
Temas Subtemas
1. Perspectivas epistemolóxicas sobre a identidade e a interseccionalidade nun mundo globalizado. 1a) Alén dos tres grandes "intereses" modernos –intereses técnicos, prácticos e críticos– que, segundo Habermas (1982), moldean a construción do saber (sobre a identidade, por exemplo).
1b) Perspectivas que matizan ou superan as categorías de Habermas: posturas feministas; queer; decoloniais, postcoloniais e antirracistas; inclusivas e interculturalistas; neomarxistas; comunitario-particularistas; ou postmodernas.
1c) En que consiste entón a identidade? Dimensións.
1d) En que consiste a interseccionalidade?
1e) A relación entre identidade e interseccionalidade.
2. Alteridade e normatividade: construción social das identidades hexemónicas, subalternas e periféricas. 2a) O papel da clasificación social das mesmas.
2b) Os diferentes efectos das clasificacións e categorías.
2c) Representación e recoñecemento: filtros.
2d) Imaxinarios potenciadores, imaxinarios destrutivos.
2e) Maniqueísmos e polarizacións artificiais.
3. Impacto interseccional das diversas formas de discriminación e opresión produto da construción prexuiciosa do "outro” ou dos "outros" fronte ao “eu” ou ao "nós". 3a) Racismo, etnocentrismo, clasismo, sexismo patriarcal, heterosexismo/homofobia, capacismo, idadismo, etc.
3b) Efectos asincrónicos da intersección das diferentes formas de opresión.
4. Identidades entre fronteiras espazo-temporais e cultural-simbólicas. 4a) Migracións e diásporas; xéneros; xeracións e familias.
4b) Adaptabilidade e mutación das identidades.
4c) O lugar e a interpretación / representación da identidade propia.
4d) Marxinación, segregación, asimilación, inclusión, integración, cohesión.
4e) Identidades estábeis, identidades "líquidas".
4f) A distinción cultural, social, económica e territorial.
5. Políticas sociais e respostas socioculturais de base ante as inxustizas ligadas á alteridade identitaria. 5a) En perspectiva diacrónica, sincróncia e transnacional.
5b) Desde os tres grandes sectores de organización social: o público, o privado e o terceiro sector.
5c) Respostas informadas desde a intersección das diferentes posturas espistemolóxicas abordadas no primeiro tema.

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Lecturas A1 B13 0 35 35
Sesión maxistral A1 B1 B13 10 0 10
Discusión dirixida B1 B5 B14 10 0 10
Análise de fontes documentais A5 B3 B4 B18 10 10 20
Aprendizaxe colaborativa B11 C1 C4 3 10 13
Estudo de casos A2 A5 A7 B8 C3 2 9 11
Presentación oral B9 B19 C2 C6 6 15 21
Foro virtual B1 B5 C2 C7 0 1 1
Simulación A3 A8 B21 B22 2 0 2
Traballos tutelados B1 B2 B5 B7 B15 B17 B20 B21 C5 1 25 26
 
Atención personalizada 1 0 1
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Lecturas O conxunto de textos e documentación escrita que se presenta como fonte de profundización obrigatoria e/ou opcional dos contidos traballados.
Sesión maxistral Modalidade presencial: Exposición oral complementada co uso de medios audiovisuales e a introdución dalgunhas preguntas dirixidas ao estudantado, coa finalidade de transmitir coñecementos e facilitar a aprendizaxe. A clase magistral é tamén coñecida como "conferencia", "método expositivo" ou "lección magistral". Esta última modalidade adóitase reservar a un tipo especial de lección impartida por un/ha profesor/a en ocasións especiais, cun contido que supón unha elaboración orixinal e baseada no uso case exclusivo da palabra como vía de transmisión da información á audiencia.

Modalidade virtual: No caso do alumnado matriculado on-line, esta metodoloxía canalizarase a través do Foro virtual, o cal permitirá que este alumnado participe aproveitando dos soportes digitales dispoñíbeis.
Discusión dirixida Modalidade presencial: Presentación e comentario en clase dos textos asignados a cada estudante ou a cada grupo de estudantes. Á discusión –coordinada polas profesoras– sumaranse voluntariamente as/os estudantes.

Modalidade virtual: No caso das persoas que cursan a modalidade on-line, a participación a distancia queda habilitada a través de comentarios introducidos na plataforma Moodle (ver Foro virtual). A participación a distancia en directo nos debates que se xerarán na aula dependerá da dispoñibilidade de recursos técnicos de gravación e retransmisión en directo.
Análise de fontes documentais Técnica metodolóxica que supón a utilización de documentos audiovisuais e/ou bibliográficos (fragmentos de reportaxes documentais ou filmes, noticias de actualidade, paneis gráficos, fotografías, biografías, artigos, textos lexislativos, etc.) relevantes para a temática da materia, con actividades específicamente deseñadas para a análise dos mesmos. Pódese empregar como introdución xeral a un tema, como instrumento de aplicación do estudo de casos, para a explicación de procesos que non se poden observar directamente, para a presentación de situacións complexas ou como sínteses de contidos de carácter teórico ou práctico.
Aprendizaxe colaborativa Conxunto de procedementos de ensino-aprendizaxe guiados de forma presencial e/ou apoiados con tecnoloxías da información e da comunicación, que se basean na organización da clase en pequenos grupos nos que o alumnado traballa conxuntamente na resolución de tarefas asignadas polo profesorado para optimizar a súa propia aprendizaxe e a dos/das outros/as integrantes do grupo.
Estudo de casos Metodoloxía no que o suxeito enfróntase ante a descrición dunha situación específica que suscita un problema que ha de ser comprendido, valorado e resolto por un grupo de persoas, a través dun proceso de discusión. O alumnado sitúase ante un problema concreto (caso), que lle describe unha situación real da vida profesional, e debe ser capaz de analizar unha serie de feitos, referentes a un campo particular do coñecemento ou da acción, para chegar a unha decisión razoada a través dun proceso de discusión en pequenos grupos de traballo.
Presentación oral Modalidade presencial: Intervención inherente aos procesos de ensino-aprendizaxe baseada na exposición verbal a través da que o alumnado e profesorado interactúan dun modo ordenado, expoñendo temas, conceptos, principios, traballos, experiencias e feitos; propoñendo cuestións varias; comentando textos; e realizando aclaraciones de forma dinámica.

Modalidade virtual: No caso do alumnado matriculado on-line, esta metodoloxía canalizarase a través do Foro virtual, o cal permitirá que este alumnado participe aproveitando dos soportes dixitais dispoñíbeis.
Foro virtual [Só para o alumnado matriculado na modalidade on-line]

Espazo de discusión formal e informal destinado ás/aos estudantes en cuestión para o tratamento dun ou máis temas ou problemas. Desenvólvese a través dunha contorna virtual de aprendizaxe (Moodle e/ou email) mediante ferramentas de comunicación asíncrona.
Simulación Consiste na representación dun fenómeno de natureza física, técnica ou psicolóxica, que permite unha análise máis sinxela, económica ou innocua que si se levase a cabo sobre o fenómeno orixinal ou na realidade. O suxeito asume unhas condicións hipotéticas nas cales próbase o seu comportamento ante situacións concretas, os seus coñecementos, a súa capacidade de analizar alternativas e as súas consecuencias. Baséase, xa que logo, na configuración de situacións similares ás que se producen nun contexto real, coa finalidade de utilizalas como experiencias de aprendizaxe ou como procedemento para a avaliación.
Traballos tutelados Metodoloxía deseñada para promover a aprendizaxe autónoma do estudantado, baixo a tutela do/da profesor/a e en escenarios variados (académicos e profesionais). Está referida prioritariamente á aprendizaxe do "como facer as cousas". Constitúe unha opción baseada na asunción polo estudantado da responsabilidade pola súa propia aprendizaxe. Este sistema de ensino baséase en dous elementos básicos: a aprendizaxe independente do alumnado e o seguimento desa aprendizaxe polo profesorado.

Para o traballo final, cada estudante elixirá un dos dous tipos de traballo seguintes:

1) Unha análise textual de documentos (lecturas e/ou gravacións) na que se ofrece unha radiografía explicativa e sintética dun tema, problema ou caso real relacionado coa identidade, a alteridade e a interseccionalidade. Nesta análise propoñeranse posíbeis vías de abordaxe, mediación ou intervención. Así mesmo, o traballo debe incluír referencias a outros estudos pertinentes, e a algúns dos conceptos chave e orientacións epistemolóxicas, ideolóxicas, metodolóxicas e/ou prácticas presentadas en clase. O traballo debe estar debidamente fundamentado, e polo menos un 50% das fontes referenciadas nel deben proceder do conxunto de documentos presentados en clase, en Moodle, nas "Fontes de información" desta Guía docente, ou, ademais, no Foro virtual para o alumnado on-line. Os requisitos para a estrutura do traballo encóntranse en Moodle.

2) A produción dun documento audiovisual que, hipotéticamente, se fará público. Nesta gravación, presentarase de forma creativa e dinámica un tema, problema ou caso relacionado coa identidade, a alteridade e a interseccionalidade, así como posíbeis vías de abordaxe, mediación ou intervención, a propia gravación sendo unha destas vías. A gravación irá acompañada dun traballo descritivo e analítico, no que se afondará de xeito explicativo e sintético noutros estudos pertinentes, e nalgúns dos conceptos chave e das orientacións epistemolóxicas, ideolóxicas, metodolóxicas e/ou prácticas presentadas en clase e reflectidas na gravación. O traballo debe estar debidamente fundamentado, e polo menos un 50% das fontes referenciadas nel deben proceder do conxunto de documentos presentados en clase, en Moodle, nas "Fontes de información" desta Guía docente, ou, ademais, no Foro virtual para o alumnado on-line. Os requisitos para a estrutura do traballo encóntranse en Moodle.

*Débese consultar a información completa sobre a avaliación do traballo na plataforma Moodle da materia.

Modalidade virtual: No caso das persoas que cursen o máster on-line, realizaranse titorías virtuais nas que se consultarán e se revisarán distintos aspectos do traballo. Este proceso servirá, así mesmo, para coñecer á/ao estudante en cuestión e para garantir a súa identidade.

Atención personalizada
Metodoloxías
Traballos tutelados
Descrición
A atención personalizada que se describe en relación a esta metodoloxía concíbese como momentos de traballo presencial ou virtual co profesorado que implican unha participación obrigatoria por parte do alumnado, tanto presencial como a distancia.

A forma e o momento en que se desenvolverán indicaranse en relación a cada actividade ao longo do curso, segundo o plan de traballo da asignatura.

Avaliación
Metodoloxías Competencias Descrición Cualificación
Traballos tutelados B1 B2 B5 B7 B15 B17 B20 B21 C5 Descrición recollida en "Metodoloxías". *Débese consultar a información completa sobre a avaliación do traballo no espazo da materia na plataforma Moodle. 75
Presentación oral B9 B19 C2 C6 Participación presencial ou non-presecial* nas sesións de aula e nas actividades comunicativas propostas ao longo da materia, a maioría con compoñentes orais (debates, comentarios de textos, etc.). Para máis información, véxase a sección de "Metodoloxías" desta Guía docente, así como o espazo da materia na plataforma Moodle.

*Modalidade non-presencial: Nesta modalidade, a presentación oral canalizarase a través do Foro virtual. Para máis información, véxase o espazo da materia na plataforma Moodle.
25
 
Observacións avaliación

Para poder superar a materia, cada estudante debe obter polo menos o 50% do total dos puntos correspondentes ás actividades de avaliación.

Os requisitos e os criterios de avaliación das dúas modalidades para o seguimiento da asignatura (presencial ou non-presencial) serán iguais.

Tal e como se indica no apartado de "Metodoloxías", os/as estudantes que cursen a modalidade non-presencial deste Mestrado terán titorías coa(s) profesora(s) ben vía correo electrónico, ben mediante o Foro virtual, ou –de ser posíbel– a través dun medio como "Teams" que permita conversar cara a cara durante unha das titorías. Así mesmo, garantiranse mecanismos que permitan que este alumnado se identifíque ante o profesorado e que realice a súa "presentación oral" (participación nas actividades de aprendizaxe) aproveitando os soportes dixitais dispoñíbeis.

Para o alumnado con recoñecemento de dedicación a tempo parcial e dispensa académica de exención de asistencia, acordarase ao inicio do curso un calendario específico de titorías compatible coa súa dedicación.

De xeito excepcional, o alumnado que nunca participou nas sesións (nin de aula, nin de Teams, nin no Foro de Moodle) realizará o traballo tutelado, que lle valerá o 75% da cualificación final, así como unha pequena proba oral que lle valerá o 25% da cualificación final. A proba realizarase telematicamente ou por teléfono, en formato de entrevista que durará uns 30 minutos, aproximadamente. Como alternativa á proba oral, a/o estudante en cuestión pode optar por realizar unha proba escrita de desenvolvemento, con material, cun límite de dúas horas para a súa realización por Teams.


Fontes de información
Bibliografía básica
NOTA IMPORTANTE: Só algúns dos seguintes títulos serán seleccionados para a súa lectura obrigatoria

Acosta, Alberto (2013). El Buen Vivir, Sumak Kawsay: una oportunidad para imaginar otros mundos. Barcelona: Icaria.

Adichie, Chimamanda Ngozi (2017). Querida Ijeawele: cómo educar en el feminismo. Barcelona: Penguin Random House.

Adichie, Chimamanda Ngozi (2017). Todos teríamos que ser feministas. Cangas do Morrazo (Pontevedra): Sushi Books.

Adlbi Sibai, Sirin (2017). La cárcel del feminismo: hacia un pensamiento islámico decolonial. México, D. F.: Akal. [Presentación grabada de La cárcel del feminismo, con Sirin Adlbi, Enrique Dussel e Karina Ochoa: https://www.youtube.com/watch?v=d3k4Yot0ykU&feature=youtu.be&app=desktop].

Aixerlà, Yolanda (2008). La construcción de la imagen de las mujeres marroquíes en Europa. En M. D. López Enamorado (Ed.), España y Marruecos: Mujeres en el espacio público (pp. 45-54). Sevilla: Alfar-Ixbilia.

Alba Rico, Santiago (2015). Islamofobia: nosotros, los otros, el miedo. Barcelona: Icaria.

Amarelo, Daniel (Ed.) (2020). Nós, Xs Inadaptadxs: representações, desejos e histórias LGBTIQ na Galiza. Santiago de Compostela: Através Editora.

Amin, Samir (2009). Introducción: Frantz Fanon en África y Asia. En F. Fanon, Piel negra, máscaras blancas. Madrid: Akal.

Anderson, Benedict (2006). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism (2ª ed.). Londres: Verso.

Andreotti, Vanessa de Oliveira; Stein, Sharon; Ahenakew, Cash e Hunt, Dallas (2015). Mapping interpretations of decolonization in the context of higher education. Decolonization: Indigeneity, Education and Society, Vol. 4, No. 1, pp. 21-40.

Anzaldúa, Gloria (2016). Borderlands/La frontera: La nueva mestiza (trad. Carmen Valle). Madrid: Capitán Swing.

Appadurai, Arjun (2009). ¿Podemos viver sem o outro? As possibilidades e os límites da interculturalidade. Lisboa: Tinta da China.

Appiah, K. Anthony (2005). The ethics of identity. Princeton: Princeton University Press. [ESPAÑOL: (2007). La ética de la identidad. Buenos Aires: Katz.

Atienza Cerezo, E. e van Dijk, T. (2010). Identidad social e ideología en libros de texto. Revista de Educación, No. 353, 67-106.

Balibar, Étienne (2005). Violencias, identidades y civilidad para una cultura política global. Barcelona: Gedisa.

Balibar, Étienne (2013b). Ciudadanía. Buenos Aires: Adriana Hidalgo.

Balibar, Étienne (2017). La igualibertad. Barcelona: Herder.

Balibar, Étienne e Wallerstein, Immanuel  (1991). Raza, nación y clase. Madrid: Lapala

Barquín, A. (2009). ¿De dónde son los hijos de los inmigrantes? La construcción de la identidad y la escuela. Revista Educar, Nº 44, 81-96.

Barreiro Barreiro, Xosé Lois (Ed.) (1992). O Pensamento galego na historia (aproximación crítica). Universidade de Santiago de Compostela.

Bastida Rodríguez, Patricia; Rodríguez González, Carla e Carrera Suárez, Isabel (Eds.) (2010). Nación, diversidad y género: perspecticas críticas. Rubí: Anthropos.

Bauman, Zygmunt (2004). Identity. Conversaciones con Benedetto Vecchi. New York: The Polity Press. [ESPAÑOL: (2005). Identidad. Conversaciones con Benedetto Vecchi. Madrid: Losada.]

Beiras, Xosé Manuel (2010). A ollada exterior do nacionalismo galego. Santiago de Compostela: Fundación Galiza Sempre.

Bela-Lobedde, Desirée (2018). Ser mujer negra en España. Barcelona: Ediciones B.

Bello Reguera, Gabriel (2007). Postcolonialismo, emigración y alteridad. Granada: Comares.

Benhabib, Seyla (2006a). Las reivindicaciones de la cultura: Igualdad y diversidad en la era global. Buenos Aires: Katz Editores.

Benhabib, Seyla (2005). Los derechos de los otros: Extranjeros, residentes y ciudadanos. Barcelona: Gedisa.

Benhabib, Seyla (2006b). El ser y el otro en la ética contemporánea: Feminismo, comunitarismo y posmodernismo. Barcelona: Gedisa.

Bereményi, Bálint-Ábel e Mirga, Anna (2012). ¿Perdido en la acción? Evaluación de los seis años del Plan Integral del Pueblo Gitano en Cataluña. Barcelona: Federación de Asociaciones Gitanas de Cataluña (FAGIC) y Grupo EMIGRA (Universidad Autónoma de Barcelona). Recuperado o 27 de setembro de 2014 de: https://www.academia.edu/2388762/_Perdido_en_la_accion_Evaluacion_de_los_seis_anos_del_Plan_Integral_del_Pueblo_Gitano_en_Cataluna._Informe_elaborado_por_FAGiC_y_EMIGRA_2012

Bermejo, Diego (Ed.) (2011). La identidad en sociedades plurales. Barcelona: Anthropos.

Bessis, Sophie (2002). Occidente y los otros: Historia de una supremacía. Madrid: Alianza.

Bessis, Sophie (2005). Las emergencias del mundo: Economía, poder, alteridad. Oviedo: Nobel.

Bhabha, Homi (2002). El lugar del la cultura. Buenos Aires: El Manantial.

Bonilla-Silva, Eduardo (2006). Racism without racists: Color-blind racism and the persistence of racial inequality in the United States. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield.

Bourdieu, Pierre (1991). La distinción: Criterio y bases sociales del gusto. Madrid: Taurus.

Bourdieu, Pierre (1985). ¿Qué significa hablar? Madrid: Akal. (Cap. II: Lenguaje y poder simbólico).

Bourdieu, Pierre (2000). Poder, derecho y clases sociales. Bilbao: Desclée.

Bourdieu, Pierre e Boltanski, Luc (2009). La producción de la ideología dominante. Buenos Aires: Claves.

Bouteldja, Houria (2013, 16 de agosto). Raza, clase y género: La interseccionalidad, entre la realidad social y los límites políticos. Parti des Indigènes de la République. Consultado 20/08/2014 en: http://indigenes-republique.fr/raza-clase-y-genero-la-interseccionalidad-entre-la-realidad-social-y-los-limites-politicos/

Bouteldja, Houria (2017). Los blancos, los judíos y nosotros: hacia una política del amor revolucionario. Madrid: Akal.

Brill, Stephanie e Pepper, Rachel (2008). The transgender child: A Handbook for families and professionals. Berkeley: Cleis Press.

Butler, Judith (2001). El género en disputa: el feminismo y la subversión de la identidad. México, D. F.: Paidós.

Butler, Judith (2008). Lenguaje, poder e identidad. Madrid: Síntesis.

Butler, Judith e Spivak, Goyatri Chakravorty (2009). ¿Quién le canta al estado-nación? Lenguaje, política, pertenencia. Buenos Aires: Paidós.

Carrasco Pons, Silvia (2005, julio). La condición de minoría en la escuela multicultural: supuestos, retóricas y aportanciones de la literatura de investigación, con especial referencia al alumnado gitano. Boletín del Centro de Documentación de la Asociación de Enseñantes con Gitanos, Nº 25, 12-21. Recuperado el 25 de noviembre de 2005 del URL: http://aecgit.pangea.org/

Castells, Manuel (1994). Flujos, redes e identidades: Una teoría crítica de la sociedad informacional. En M. Castells, R. Flecha, P. Freire, H. Giroux, D. Macedo e P. Willis (Eds.), Nuevas perspectivas críticas en educación (pp. 13-54). Barcelona: Paidós Educador.

Castells, Manuel (2009). The Power of Identity (2ª ed.). Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell.

Castells, Manuel e Serra, Narcís (Eds.) (2004). Europa en construcción: Integración, identidades y seguridad. Barcelona: Fundació CIDOB.

Castro-Gómez, Santiago e Grosfoguel, Ramón (Ed.) (2007). El giro decolonial: Reflexiones para una diversidad epistémica más allá del capitalismo. Bogotá: Siglo del Hombre Editores; Universidad Central, Instituto de Estudios Sociales Contemporáneos y Pontificia Universidad Javeriana, Instituto Pensar.

Césaire, Aimé (2006). Discurso sobre el colonialismo. Madrid: Akal.

Coll-Planas, Gerard e Cruells, Marta (2013). La puesta en práctica de la interseccionalidad política: El caso de las políticas LGTB en Cataluña. Revista Española de Ciencia Política, Nº. 31, (Marzo), 153-172.

Collins, Patricia Hill e Bilge, Sirma (2019). Interseccionalidad. Madrid: Morata.

Colombato, Lucía Carolina (2013). Hegemonías y subordinaciones en el campo de los derechos culturales. Patrimonio cultural, etnicidad y género. Revista Perspectivas de las Ciencias Económicas y Jurídicas (Facultad de Ciencias Económicas y Jurídicas, Universidad Nacional de La Pampa), Vol. 3, Nº 1, pp. 89-104. Recuperado de: http://www.eco.unlpam.edu.ar/sitio/objetos/_area.cienciaytecnica/1_revista_-2013.pdf

Comaroff, John L. e Comaroff, Jean (2011). Etnicidad S.A. Madrid: Katz.

Combahee River Collective (Smith, Barbara: redactora) (1977). The Combahee River Collective Statement. Boston, Massachusetts. Recuperado 09/07/2017 de: http://circuitous.org/scraps/combahee.html

Connell, Raewyn (2014). Global tides: Market and gender dynamics on a world scale. Social Currents, 1(1), 5-12.

Consejo de Europa (2013). La ciudad intercultural paso a paso. Guía práctica para aplicar el modelo urbano de integración intercultural. Strasbourg: Council of Europe Publishing. https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680301b76.

Cortina, Adela (2018). Aporofobia, el rechazo al pobre: un desafío para la democracia. Barcelona: Paidós.

Crenshaw, Kimberlé (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex: Black feminist critique of antidiscrimination doctrine, feminist theory and antiracist politics. University of Chicago Legal Forum, Vol. 1989, No. 1, 139-167.

Cruells López, María (2015). La interseccionalidad política: tipos y factores de entrada en la agenda política, jurídica y de los movimientos sociales (tese de doutoramento). Universitat Autònoma de Barcelona.

Curiel, Ochy (2006). Identidades esencialistas o construcción de identidades políticas: El dilema de las feministas negras. En Ciudad de Mujeres (sitio web). Recuperado 15/04/2017 de: http://www.ciudaddemujeres.com/articulos/Identidades-esencialistas-o

Davis, Angela Y. (2004). Mujeres, raza y clase. Madrid: Akal.

de Botton, Lena, Puigbert, Lidia e Taleb, Fátima (2004). El velo elegido. Barcelona: El Roure.

de Sánchez, M. G.; de Beuter, M. R. L. e Farías, R. (2008). Los “gallegos” en el imaginario argentino: literatura, sainete, prensa. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.

Del Pino, J. (Dir.) (2017). Mujeres e Islam (Tertulia radiofónica). Programa: Vivir. España: Cadena Ser. Recuperado 19/07/2018 de: http://cadenaser.com/programa/2017/02/03/a_vivir_que_son_dos_dias/1486128375_237427.html

Delphy, Christine (2008). Classer, dominer: qui sont les autres? París: La Fabrique. [ENGLISH: (2015). Separate and dominate: feminism and racism after the war on terror. London: Verso.]

Dussel, Enrique (2005). Transmodernidad e interculturalidad (Interpretación desde la Filosofía de la Liberación). Ciudad de México: Universidad Autónoma de México.

Dussel, Enrique (2015). Filosofías del Sur. Descolonización y Transmodernidad. México, D.F.: Akal.

Escobar, Arturo (2007).  La invención del tercer mundo. Construcción y deconstrucción del desarrollo. Caracas: Fundación Editorial el Perro y la Rana. Recuperado 12/04/2017 de: http://www.ceapedi.com.ar/imagenes/biblioteca/libros/218.pdf

Escobar, Arturo (2016). Autonomía y diseño: la realización de lo comunal. Popayán, Colombia: Universidad del Cauca / Sello Editorial. Consultado 12/04/2017 en: https://es.scribd.com/document/334292828/Autonomi-a-y-disen-o-Arturo-Escobar-Ok

Esteve, J. M., Ruiz, C. e Rascón, M. T. (2008). La construcción de la identidad en los hijos de inmigrantes marroquíes. Revista Española de Pedagogía, Nº 241, 489-508.

Fabardo, Mercedes (Ed.) (2012). Feminismos negros: una antología. Madrid: Traficantes de Sueños. Recuperado 15/04/2017 de: https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Feminismos%20negros-TdS.pdf

Fanon, Frantz (1963). Los condenados de la Tierra. México: Fondo de Cultura Económica.

Fanon, Frantz (2009). Piel negra, máscaras blancas. Tres Cantos (Madrid): Akal.

Federici, Silvia (2018). El patriarcado del salario: críticas feministas al marxismo. Madrid: Traficantes de Sueños.

Felber, Christian (2012). La economía del Bien Común: un modelo económico que supera la dicotomía entre capitalismo y comunismo para maximizar el bienestar de nuestra sociedad. Barcelona: Deusto.

Fernández Garcés, Helios; Jiménez González, Nicolás (Coord.) e Motos Pérez, I. (2015). Guía de recursos contra el
antigitanismo
. Valencia: Federación Autonómica de Asociaciones Gitanas de la Comunidad Valenciana (FAGA). Recuperado o 5 de xuño de 2015 de:?http://gitanizate.com/panel/data/adjuntos/27042015204308.pdf

Fernández Suárez, Belén (2018). La alteridad domesticada: la política de integración de inmigrantes en España. Barcelona: Ediciones Bellaterra.

Filigrana García, Pastora (2020). El pueblo gitano contra el sistema-mundo: reflexiones desde una militancia feminista y anticapitalista. Ciudad de México: Akal.

Flecha, Ramon; Freire, Paulo; Giroux, Henry; Macedo, Donaldo e Willis, Paul (Eds.). Nuevas perspectivas críticas en educación. Barcelona: Paidós Educador.

Foley, Douglas E. (1990). Learning capitalist culture: Deep in the heart of Tejas. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Foucault, Michel (1978). Microfísica del poder. Madrid: La Piqueta.

Foucault, Michel (1992). Genealogía del racismo. Barcelona: La Piqueta.

Foucault, Michel (2013 / 1926-1984). La inquietud por la verdad: escritos sobre la sexualidad y el sujeto. Buenos Aires: Siglo XXI.

Fraser, Nancy (2011). ¿De la redistribución al reconocimiento? Dilemas de la justicia en la era «postsocialista». En Nancy Fraser, María Antonia Carbonero Gamundí  e Joaquín M. Valdivielso Navarro (Eds.), Dilemas de la justicia en el siglo XXI: género y globalización (pp. 217-254). Palma: Universitat de les Illes Balears.

Gagnon, Alain-G. e Sauca, José María (Eds.). Negotiating Diversity: Identity, Pluralism and Democracy. New York: Peter Lang.

Galceran Huguet, Montserrat (2016). La bárbara Europa: una mirada desde el postcolonialismo y la descolonialidad. Madrid: Traficantes de Sueños.

Garcés, Helios F. (2016). El racismo antirom/antigitano y la opción decolonial. Tábula Rasa. Revista de Humanidades, No.25, julio-diciembre, 225-251.

García, I. (2003). Los hijos de inmigrantes como tema sociológico: la cuestión de la “segunda generación”. Anduli: Revista Andaluza de Ciencias Sociales, Nº 3, 27-46.

García Canclini, Néstor (2001). Diferentes, desiguales y desconectados: mapas de la interculturalidad. Barcelona: Gedisa.

García Castaño, F. Javier e Olmos Alcaraz, Antonia (Coords.) (2012). Segregaciones y construcción de la diferencia en la escuela. Madrid: Trotta.

García Pastor, B. (2011). "Ser gitano" fuera y dentro de la escuela. Una etnografía sobre la educación de la infancia gitana en la ciudad de Valencia. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC).

Generelo, Jesús (Ed.) (2012). Acoso escolar homofóbico y riesgo de suicidio en adolescentes y jóvenes LGB (informe). Madrid: Federación Estatal de Lesbianas, Gais, Transexuales y Bisexuales (FELGTB). Retrieved March 28, 2013 from: http://www.felgtb.org/rs/1741/d112d6ad-54ec-438b-9358-4483f9e98868/48e/fd/1/filename/informe-resultados-riesgosuicidio-lgb.pdf.

Gerpe Pazos, María; Gerpe Pazos, Juana; Carballo Regueira, Beatriz e Busto, Alejandra (2011). Yo, emigrante: testimonios. Buenos Aires: Impresiones Buenos Aires Editorial [ISBN: 978-987-1548-21-7]. [Emigrantes galegas]

Gilroy, Paul (2014). Atlántico negro: modernidad y doble conciencia. Madrid: Tres Cantos.

Giroux, Henry (2003). La inocencia robada: juventud, multinacionales y política cultural. Madrid: Morata.

Goenechea Permisán, Cristina (2005). La diversidad cultural en la escuela gallega: problemáticas y alternativas educativas en comunidades con población inmigrante. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Goicochea, E. (2007). Etnicidad, identidad y migraciones. Madrid: Universitaria Ramón Areces.

Golías Pérez, Montserrat (2017). Los herederos de la ciudadanía. Nuevos españoles a través de la ley de la memoria histórica en Cuba y Argentina. Barcelona: Icaria.

Gómez Hernández, Esperanza (2014). Decolonizar el desarrollo: desde la planeación participativa y la interculturalidad en América Latina. Buenos Aires: Espacio Editorial.

Gondar Portasany, Marcial (1993). Crítica da razón galega: entre nós-mesmos e nós-outros. Vigo: A Nosa Terra.

Gourarier, Mélanie; Rebucini, Gianfranco e Voros, Florian (2013, 20 de setembro). Entrevista con Raewyn Connell: Masculinidades, colonialidad y neoliberalismo. Viento Sur. Recuperado 03/04/2017 de: http://vientosur.info/spip.php?article8318

Grosfoguel, Ramón (2006). La descolonización de la economía política y los estudios postcoloniales: transmodernidad, pensamiento fronterizo y colonialidad global. Tábula Rasa. Revista de Humanidades, Nº 4, pp. 17-48.

Grosfoguel, Ramón (2008). Hacia un pluriversalismo transmoderno decolonial. Tábula Rasa. Revista de Humanidades, Nº 9, pp. 199-216.

Grosfoguel, Ramón (2009). Apéndice II: Apuntes hacia una metodología fanoniana para la decolonización de las ciencias sociales. En F. Fanon, Piel negra, máscaras blancas. Madrid: Akal.

Grosfoguel, Ramón (2012). Ismamofobia epistémica y Ciencias Sociales coloniales. En G. Martín Muñoz e R. Grosfoguel (Eds.), La islamofobia a debate. La genealogía del miedo al Islam y la construcción de los discursos anti-islámicos (pp. 47-60). Madrid: Biblioteca de Casa Árabe.

Grosfoguel, Ramón (2012). La descolonización del conocimiento: diálogo crítico entre la visión descolonial de Frantz Fanon y la sociología descolonial de Boaventura de Sousa Santos. Barcelona: CIDOB.

Grosfoguel, Ramón (2013). Racismo/sexismo epistémico, universidades occidentalizadas y los cuatro genocidios/epistemicidios del largo siglo XVI. Tábula Rasa. Revista de Humanidades, Nº 19, pp. 31-58.

Grosfoguel, Ramón (2017, maio). La descolonización del conocimiento: diálogo crítico entre la visión descolonial de Frantz Fanon y la sociología descolonial de Boaventura de Sousa Santos. Web de Boaventura de Sousa Santos. Recuperado 12-10-2017 de http://www.boaventuradesousasantos.pt/media/RAMON%20GROSFOGUEL%20SOBRE%20BOAVENTURA%20Y%20FANON.pdf

Grosfoguel, Ramón; Oso, Laura e Christou, Anastasia (2015). ‘Racism’, intersectionality and migration studies: framing some theoretical reflections.  Identities: Global Studies in Culture and Power, Vol. 22, Nº 6, pp. 635-652.

Grossberg, Lawrence (2013). Stuart Hall sobre raza y racismo: Estudios Culturales y la práctica del contextualismo. En R. Soto Sulca (Ed.), Discurso y poder en Stuart Hall (pp. 259-284). El Tambo, Perú: Huancayo.

Grzanka, Patrick (2014). Intersectionality: A foundations and frontiers reader. Jackson, Tennessee: The Perseus Books Group.

Guerra Palmero, María José e Hernández Piñero, Aránzazu (Eds.) (2015). Éticas y políticas de la alteridad: En torno al pensamiento de Gabriel Bello Reguera. Pozuelo de Alarcón: Plaza y Valdés.

Gutiérrez Aguilar, Raquel (2017). Horizontes comunitario-populares. Producción de lo común más allá de las políticas estado-céntricas. Madrid: Traficantes de Sueños. Recuperado 15/04/2017 de: https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Horizontes%20comunitario-populares_Traficantes%20de%20Sue%C3%B1os.pdf

Gutmann, Amy (2008). La identidad en democracia. Buenos Aires: Katz.

Hall, Stuart (2013). Occidente y el resto: discurso y poder. En R. Soto Sulca (Ed.), Discurso y poder en Stuart Hall (pp. 49-112). El Tambo, Perú: Huancayo.

Hall, Stuart e Du Gay, Paul (2011). Cuestiones de identidad cultural. Buenos Aires: Amorrortu.

Hamzic, Vanja (2015). Sexual and gender diersity in the Muslim world: History, Law and Vernacular Knowledge. London: I. B. Taurus & Co., Ltd.

Hernando, Almudena (2012). La fantasía de la individualidad: sobre la construcción sociohistórica del sujeto moderno. Madrid: Katz.

Herranz, M. C. (2015). Género, inmigración y discriminación múltiple: un enfoque intersecciomal de las políticas públicas españolas. Revista Jurídica de la Universidad Autónoma de Madrid, Nº 32, 239-247.

Herrera Flores, Joaquín (2006). Colonialismo y violencia. Bases para una reflexión pos-colonial desde los derechos humanos. Revista Crítica de Ciências Sociais, Nº 75, Outubro, 21-40.

Hobsbawm, Eric J. (2012). Nations and Nationalism since 1780: Programme, Myth, Reality (2ª ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

hooks, bell (1981). Ain’t I a woman? Black women and feminism. New York: Pluto Press.

hooks, bell (2017). El feminismo es para todo el mundo. Madrid: Traficantes de Sueños.

Ibarra, Esteban (2011). La España racista: la lucha en defensa de las víctimas del odio. Madrid: Temas de Hoy.

Irazutza Ignacio e Martínez María (Eds.) (2014). De la identidad a la vulnerabilidad: Alteridad e integración en el País Vasco contemporáneo. Barcelona: Bellaterra.

Iriarte, Maider (2005). El exilio en la pantalla: Internet, identidad y refugiados. Athenea Digital, Nº 7 (primavera). Recuperado 09/09/2016 de: http://www.raco.cat/index.php/Athenea/article/viewFile/34175/34014 .

Izquierdo Escribano, Antonio e Golías Pérez, Montserrat (Eds.) (2014). Mareas de Pluralismo. Minorías religiosas en Galicia. Barcelona: Icaria.

Jabardo, Mercedes (Ed.) (2015). Feminismos negros: una antología. Madrid: Traficantes de Sueños.

Jiménez-Lucena, Isabel (2008). Gender and coloniality: the “Moroccan woman” and the “Spanish woman” in Spain’s sanitary policies in Morocco. Worlds and Knowledges Otherwise (WKO), Vol. 2 (Dossier 2, spring). Recuperado 15/04/2017 de: https://globalstudies.trinity.duke.edu/wp-content/themes/cgsh/materials/WKO/v2d2_Jimenez.pdf

Ketiti, Awatef (2017). Feminismo, identidad y religión en el mundo árabe. Revista Clepsydra, No. 16, 65–82. URL: file:///Users/cathrynteasley/Downloads/Feminismo%20identidad%20e%20islam-1.pdf

Kothari, Ashish; Salleh, Ariel; Escobar, Arturo; Demaria, Federico e Acosta, Alberto (Eds.) (2019). Pluriverso un diccionario del posdesarrollo. Barcelona: Icaria.

Kymlicka, Will (1996). Ciudadanía multicultural: una teoría liberal de los derechos de las minorías. Barcelona: Paidós.

Kymlicka, Will (2004). Estados, naciones y culturas. Córdoba: Almuzara.

La Barbera, Maria Caterina (2016). Interseccionalidad, un “concepto viajero”: orígenes, desarrollo e implementación en la Unión Europea. Interdisciplina, 4 (8), 105-122.

Lakoff, George (2002). Moral politics: How liberals and conservatives think (2ª ed.). Chicago: University of Chicago Press.

Lakoff, George (2007). No pienses en un elefante: lenguaje y debate político. Madrid: Editorial Complutense.

Lamrabet, Asma (2011). El Corán y las mujeres: una lectura de liberación. Barcelona: Icaria.

Lara, M. P. (1990). La identidad social en Habermas: entre el consenso y la alteridad. Doxa: Cuadernos de Filosofía del Derecho, Nº 7, 257-272.

Laval, Christian e Dardot Pierre (2015). Común: ensayo sobre la revolución en el siglo XXI. Barcelona: Gedisa.

León, Magdalena (2012). Redefiniciones económicas hacia el Buen Vivir: un acercamiento feminista. En: AWID Women’s Rights (blog), noviembre. Recuperado 03/06/2016 de: http://www.fedaeps.org/IMG/pdf/Magdalena_Leon_buenvivir_economia.pdf

Lestegás, F. (2008). La construcción de identidades, tarea atribuída a la escuela y profesorado. Revista Electrónica Interuniversitaria de Formación del Profesorado (REIFOP), 11(1), 11-18.

Leyva Solano, Xóchitl (Ed.), Escobar, Arturo et al. (2015). Prácticas otras de conocimiento(s): entre crisis, entre guerras. Chiapas, México: Cooperativa Editorial Retos.

Lombardo, E. e Verloo, M. (2010). La interseccionalidad del género con otras desigualdades en la política de la Unión Europea. Revista Española de Ciencia Política, 23: 11-30.

López Enamorado, María Dolores (Ed.) (2008). España y Marruecos: Mujeres en el espacio público. Sevilla: Alfar-Ixbilia.

Lorde, Audre (1995). La hermana la extranjera: artículos y conferencias. Barcelona: Ediciones 62 / Lesbianas Independientes, Feministas Socialistas (LIFS).]

Lucas, Marieme-Hélie (2016, 24 de agosto). La izquierda postlaica tiene miedo de que la tachen de islamófoba. Público: Contexto y Acción (79). Recuperado 20/07/2017 de: http://ctxt.es/es/20160824/Politica/20168002/velo-islamico-feminismo-religi%C20160823%B20160823n-islamismoburkini.htm.

Lugones, María (2013). Subjetividad esclava, colonialidad de género, marginalidad y opresiones múltiples. Conferencia pronunciada en las jornadas “Pensando los Feminismos en Bolivia-2012: Politizar la diferencia étnica y de clase: feminismo de color”. Recuperado 04/07/2017 de: http://rcci.net/globalizacion/2013/fg1576.htm.

Lugones, María (2014). Colonialidad y género: hacia un feminismo decolonial. En W. Mignolo (Ed.), Género y descolonialidad (pp. 13-42). Buenos Aires: Ediciones Del Signo.

Maalouf, Amin (2004). Identidades asesinas. Madrid: Alianza.

Maalouf, Amin (2019). El naufragio de las civilizaciones. Madrid: Alianza.

Mahfoudh, Amel e Delphy, Christine (Eds.) (2014, 1 de novembro). Feminismes au Maghreb (monográfico). Nouvelles Questions Feministes, 33(2).

Maldonado-Torres, Nelson (2019). De la colonialidad de los derechos humanos. En Santos, Boaventura de Sousa e Martíns, Bruno Sena (Eds.), El pluriverso de los derechos humanos: la diversidad de las luchas por la dignidad (pp. 83–107). Madrid: Akal.

Mama, Amina et al. (2013). Africana: aportaciones para la descolonización del feminismo. Barcelona: Oozebap.

Marañón Pimentel, Boris (Ed.) (2014). Buen vivir y descolonialidad: crítica al desarrollo y la racionalidad instrumentales. México: UNAM, Instituto de Investigaciones Económicas.

Márquez Reiter, Rosina e Martín Rojo, Luisa (Eds.) (2015). A sociolinguistics of diaspora: Latino practices, identities, and ideologies. New York: Routledge.

Martín Casares, Aurelia (2006). Antropología del género: culturas, mitos y estereotipos sexuales. Madrid: Ediciones Cátedra.

Martín Muñoz, Gema e Grosfoguel, Ramón (Eds.) (2012). La islamofobia a debate. La genealogía del miedo al Islam y la construcción de los discursos anti-islámicos. Madrid: Biblioteca de Casa Árabe.

Martín Muñoz, Gema e López Sala, Ana (2003). Mujeres musulmanas en España: el caso de la inmigración femenina marroquí. Madrid: Instituto de la Mujer.

Martín Rojo, L. (2010). Constructing inequality in multilingual classrooms. New York: De Gruyter Mouton.

Martín Rojo, Luisa, Alcalá Recuerda, E., Garí Pérez, A., Mijares Molina, L., Sierra Rodrigo, I. e Rodríguez, M. Á. (2003). ¿Asimilar o integrar? Dilemas ante el multilingüismo en las aulas. Madrid: Centro de Investigación Documentación Educativa (CIDE), Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.

McCall, Leslie (2005). The complexity of intersectionality. Signs, 30(3), 1771-1800.

McCarthy, Cameron (1994). Racismo y curriculum: La desigualdad social y las teorías y políticas de las diferencias en la investigación contemporánea sobre la enseñanza. Madrid/Coruña: Morata/Fundación Paideia.

McCarthy, Cameron; Crichlow, Warren; Dimitriadis, Greg e Dolby, Nadine (Eds.) (2005). Race, identity and representation in education. New York: Routledge.

McRuer, Robert (2006). Crip Theory: Cultural signs of queerness and disability. New York: New York University Press.

Medina Martín, Rocío (2013). Feminismos periféricos, feminismos-otros: una genealogía feminista decolonial por reivindicar. Revista Internacional de Pensamiento Político, Vol. 8, 53-79.

Melamed, Jodi (2011). Represent and destroy: rationalizing violence in the new racial captialism. London: Palgrave.

Memmi, Albert (1974). Retrato del colonizado, precedido por el retrato del colonizador. Madrid: Cuadernos para el Diálogo. 

Mendoza, Breny (19 de agosto de 2016). Colonialidad del Género y Poder: De la Postcolonialidad a la Descolonialidad (conferencia). Universidad Nacional de Costa Rica. Recuperado 04/07/2017 de:  https://www.youtube.com/watch?v=K21mpgryeYQ.

Mérida Jiménez, Rafael (Ed.) (2002). Sexualidades transgresoras: Una antología de estudios queer. Barcelona: Icaria.

Mernissi, Fatima (2011). Beyond the Veil: Male-Female Dynamics in a Muslim Society. Londres: Saqi Books.

Mezzadra, Sandro; Spivak, Gayatri Chakravorty; Mohanty,Chandra Talpade; Shohat, Ella; Hall, Stuart; Chakrabarty, Dipesh; Mbembe, Achille; Young, Robert J. C.; Puwar, Nirmal; Rahola, Federico (2008). Estudios postcoloniales. Ensayos fundamentales. Madrid: Traficantes de Sueños. Recuperado 15/05/2017 de: https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Estudios%20Postcoloniales-TdS.pdf

Mignolo, Walter (2013). Geopolítica de la sensibilidad y del conocimiento. Sobre (de)colonialidad, pensamiento fronterizo y desobediencia epistémica. Revista de Filosofía, Vol. 2, Nº 74, pp. 7-23. Recuperado 15/04/2017 de: http://produccioncientificaluz.org/index.php/filosofia/article/download/18261/18249.

Mignolo, Walter (Ed.) (2014). Género y descolonialidad. Buenos Aires: Ediciones del Signo.

Miguélez-Carballeira, Helena (2014). Galiza, um povo sentimental? Género, política e cultura no imaginário nacional galego. Santiago de Compostela: Através Editora.

Mijares, Laura e Ramírez, Ángeles (2008). Mujeres, pañuelo e islamofobia en España: un estado de la cuestión. Anales de Historia Contemporánea, Nº 24, 121-135.

Mohanty, Chandra Talpade (1984). Under Western eyes: Feminist scholarship and colonial discourses. Boundary 2, 12(3), 333-358.

Mohanty, Chandra Talpade (2008). De vuelta a «Bajo los ojos de Occidente»: la solidaridad feminista a través de las luchas anticapitalistas. En L. Suárez Navaz e R. A. Hernández Castillo (Eds.), Descolonizando el feminismo: teorías y prácticas desde los márgenes (pp. 407-464). Madrid: Cátedra.

Mora, David (Ed.) (2009). Interculturalidad crítica y descolonización: Fundamentos para el debate. La Paz, Bolivia: III-CAB.

Moraga, Cherrie e Anzaldúa, Gloria (1983). This Bridge Called My Back: Writings by Radical Women of Color (2ª ed.). Latham, NY: Kitchen Table / Women of Color Press.

Morley, David e Robin, Kevin (Eds.) (1995). Spaces of identity: Global media, electronic landscapes and cultural boundaries. London: Routledge.

Morton, Donald (Ed.) (1996). The material queer: A lesbigay cultural studies reader. Boulder, CO: Westview Press.

Moustaui Sghir, Adil (2015). Resistiendo el régimen sociolingüístico institucional: Nuevas prácticas lingüísticas como estrategias de comunicación en el seno del Movimiento 20 de Febrero en Marruecos. EDISO Working Papers, 1, pp. 1-18.

Morduchowicz, Roxana (2012). Los adolescentes y las redes sociales: La construcción de la identidad juvenil en Internet. Buenos Aires: Fondo de Cultural Económica.

Murray, D. W. (1993). What is the Western concept of the self? On forgetting David Hume. Ethos, 21(1), 3-23.

Namazie, Maryam e Hélie-Lucas, Marieme (2016, 24 agosto). La izquierda postlaica tiene miedo de que la tachen de islamófoba. Revista Contexto, 78. Recuperado de: http://ctxt.es/es/20160824/Politica/8002/velo-islamico-feminismo-religi%C3%B3n-islamismoburkini.htm

Nash, Mary (2001). Diversidad, multiculturalismos e identidades: perspectivas de género. En M. Nash e D. Marre (Eds.), Multiculturalismos y género: un estudio interdisciplinar. Bellaterra: Edicions Bellaterra.

Nash, Mary e Marre, Diana (Eds.) (2001). Multiculturalismos y género: un estudio interdisciplinar. Bellaterra: Edicions Bellaterra.

Nash, Mary e Torres, Gemma (Eds.) (2009). Los límites de la diferencia: Alteridad cultural, género y prácticas sociales. Barcelona: Icaria.

Ndlovu-Gatsheni, Sabelo J. (2016). The Decolonial Mandela: Peace, Justice and the Politics of Life. Nova York: Berghahn Books.

Nedich, Jorge Emilio (2010). El pueblo rebelde. Buenos Aires: Javier Vergara Editor.

Nussbaum, Martha C. (1999). Patriotismo y cosmopolitismo. En M. C. Nussbaum e J. Cohen (Eds.), Los límites del patriotismo: identidad, pertenencia y ciudadanía mundial (pp. 13-29). Barcelona: Paidós.

Nussbaum, Martha (2012): Las fronteras de la justicia: consideraciones sobre la exclusión. Barcelona: Paidós. 

Nussbaum, Martha (2013). La nueva intolerancia religiosa: cómo superar la política del miedo en una época de inseguridad. Barcelona: Paidós.

Ochoa Muñoz, Karina (2016). (Re)pensar el Derecho y la noción del sujeto indio(a) desde una mirada descolonial. Revista Internacional de Comunicación y Desarrollo, 1(4), pp. 47-60. Recuperado 14/04/2017 de: http://www.usc.es/revistas/index.php/ricd/article/download/3296/3621

Ochoa Muñoz, Karina (Ed.) (2019). Miradas en torno al problema colonialpensamiento anticolonial y feminismos descoloniales en los sures globales. Ciudad de México: Akal.

OIDDH (2012). Directrices para educadores sobre la manera de combatir la intolerancia y la discriminación contra los musulmanes: Afrontar la islamofobia mediante la educación. Varsovia, Polonia: Oficina de Instituciones Democráticas y Derechos Humanos (OIDDH) da Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE). Recuperado de: http://www.osce.org/es/odihr/91301?download=true.

Omar, Sidi M. (2008). Los estudios post-coloniales: una introduccion crítica. Castelló de la Plana: Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions.

Orelus, Pierre Wilbert (2011). Rethinking Race, Class, Language, and Gender: A Dialogue with Noam Chomsky and Other Leading Scholars. Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield.

Orelus, Pierre Wilbert (2013). Whitecentricism and Linguoracism Exposed: Towards the De-Centering of Whiteness and Decolonization of Schools. New York: Peter Lang.

Ouled, Youssef (2017). Entrevista a Amzian_Salma (racismo e islamofobia no Estado espan?ol). Es Racismo.com. Recuperado de: http://esracismo.com/2017/09/28/en-el-estado-espanol-se-invisibiliza-cualquier-forma-de-racismo-no-solo-el-islamofobo/.

Oyéwùmí, Oyèrónké (1997). The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Oyéwùmí, Oyèrónké (2004). African Women and Feminism: Reflecting on the Politics of Sisterhood. Trenton, NJ: Africa World Press.

Parella, S. (2005). Intereses e identidad. Praxis Sociológica, 9, 9-22.

Parent, Mike C.; DeBlaere, Cirleen e Moradi, Bonnie (2013, junio). Approaches to research on intersectionality: Perspectives on gender, LGBT, and racial/ethnic identities. Sex Roles, 68(11), 639–645.

Pech Salvador, Cynthia & Rizo García, Marta (Eds.) (2014). Interculturalidad: miradas críticas. Bellaterra: Institut de la Comunicació, Universitat Autònoma de Barcelona.

Perceval, José María (2012). Narrativas historiográficas: las estrategias del discurso a la hora de construir un sujeto <<morisco>> expulsable. En G. Martín Muñoz e R. Grosfoguel (Eds.), La islamofobia a debate. La genealogía del miedo al Islam y la construcción de los discursos anti-islámicos (pp. 123-140). Madrid: Biblioteca de Casa Árabe.

Perceval, José María (2013). El racismo y la xenofobia: excluir al diferente. Madrid: Cátedra.

Pérez, Emma (1999). The Decolonial Imaginary: Writing Chicanas into History. Bloomington, Indiana: Indiana University Press.

Pérez Orozco, Amaia (2014). Subversión feminista de la economía. Aportes para un debate sobre el conflicto capital-vida. Madrid: Traficantes de Sueños.

Pichardo Galán, José Ignacio; de Stefano Barbero, Matías; Faure, Julia; Sáenz, Marina e Williams Ramos, Jennifer (2015). Abrazar la diversidad: propuestas para una educación libre de acoso homofóbico y transfóbico. Madrid: Instituto de la Mujer y para la Igualdad de Oportunidades. URL: file:///Users/cathrynteasley/Downloads/Abrazar_la_diversidad_homofobia%202015.pdf

Platero, Raquel (Lucas) (Ed.) (2012). Intersecciones: Cuerpos y sexualidades en la encrucijada: temas contemporáneos. Barcelona: Bellaterra.

Platero Méndez, Raquel (Lucas) (2014). Trans*exualidades: acompañamiento, factores de salud y recursos educativos. Barcelona: Ediciones Bellaterra.

Powell, Jason e Gilbert, Tony (2009). Aging identity: A dialogue with postmodernism. Hauppauge, New York: Nova Science Publishers.

Preciado, Beatriz (Paul) (2002). Manifiesto contra-sexual: prácticas subversivas de identidad sexual. Madrid: Ópera Prima.

Posada Kubissa, Luisa (2019). ¿Quién hay en el espejo? Lo femenino en la filosofía contemporánea. Madrid: Cátedra.

Quijano, Aníbal (2014). Colonialidad del poder y clasificación social. En B. de S. Santos e M. P. Meneses (Eds.), Epistemologías del Sur (Perspectivas) (pp. 67–108). Madrid: Akal.

Ramírez, Ángeles (2011). La trampa del velo: el debate sobre el uso del pañuelo musulmán. Madrid: Los Libros de la Catarata.

Ramírez, Ángeles (Ed.) (2014). La alteridad imaginada: El pánico moral y la construcción de lo musulmán en España y Francia. Barcelona: Bellaterra.

Ramírez Goicochea, E (2007). Etnicidad, identidad y migraciones: teorías, conceptos y experiencias. Madrid: Editorial Universitaria Ramón Areces.

Reimóndez, María e Piñeiro, Ania (2015). Manual de Grupos de Axuda Mutua. Santiago de Compostela: Implicadas no Desenvolvemento. Recuperado de: http://implicadas.net/wp-content/uploads/2014/09/Manual-GAM.pdf

Robinson, Cedric J. (1983/2000). Black Marxism: The Making of the Black Radical Tradition. Chapel Hill, N. C.: University of North Carolina Press.

Rolón-Dow, Rosalie e Irizarry, Jason G. (Eds.) (2014). Diaspora studies in education: Toward a framework for understanding the experiences of transnational communities. New York: Peter Lang.

Roscoe, William (2005). Changing Ones: Third and Fourth Genders in Native North America. London: Palgrave Macmillan.
 
Roy, Arundhati (2015). Espectros del capitalismo. Madrid: Capitán Swing.

Ryan, William (1976). Blaming the Victim. New York: Vintage.

Said, Edward (1990) Orientalismo. Madrid: Prodhufi.]

Said, Edward (1996). Cultura e imperialismo. Barcelona: Anagrama.]

Salime, Zakia (2011). Between Feminism and Islam: Human Rights and Sharia Law in Morocco. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Sandoval, Chela (2000). Methodology of the Oppressed. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Santos, Boaventura de Sousa (2017). Justicia entre saberes. Epistemologías del sur contra el espistemicidio. Madrid: Morata.

Santos, Boaventura de Sousa (2018). Una epistemología del Sur. Buenos Aires: CLACSO / Siglo XXI.

Santos, Boaventura de Sousa e Martíns, Bruno Sena (Eds.) (2019). El pluriverso de los derechos humanos: la diversidad de las luchas por la dignidad. Madrid: Akal.

Sassen, Saskia (2003). Contrageografías de la globalización. Género y ciudadanía en los  circuitos transfonterizos. Madrid: Traficantes de Sueños. Recuperado 15/04/2017 de: https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Contrageografias%20de%20la%20globalizaci%C3%B3n-TdS.pdf

Sassen, Saskia (2013). Inmigrantes y ciudadanos: de las migraciones masivas a la Europa fortaleza. Tres Cantos: Siglo XXI.

Sassen, Saskia (2015). Expulsiones. Brutalidad y complejidad en la economía global. Madrid: Katz Editores.

Segal, Lynn (2008). After Judith Butler: Identities, Who Needs Them? Subjectivity, 25, 381-394.

Segato, Rita Laura (2002). Identidades políticas / alteridades históricas: una crítica a las certezas del pluralismo global. Runa: Archivo para las Ciencias del Hombre, Vol. 23, Nº. 1, 239-275. URL: https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/5081032.pdf

Sen, Amartya (2007). Identidad y violencia: La ilusión del destino. Buenos Aires: Katz.

Sen, Amartya (2010). La idea de la justicia. Madrid: Taurus.

Smith, Bonnie G. e Hutchison, Beth (2004). Gendering disability. London: Rutgers University Press.

Smith, Linda Tuhiwei (2016). A descolonizar las metodologías. Madrid: Traficantes de Sueños.

Snyder, Sharon L. e Mitchell, David T. (2006). Cultural locations of disability. Chicago: University of Chicago Press.

Solá, Miriam e Urko, Elena (2013). Transfeminismos: Epistemes, fricciones y flujos. Navarra: Txalaparta.

Soto Sulca, Ricardo (Ed.) (2013). Discurso y poder en Stuart Hall. El Tambo, Perú: Huancayo.

Spiro, M. E. (1993). Is the Western conception of the self “peculiar” within the contexts of the world cultures? Ethos, 21(2), 107-153.

Spivak, Gayatri Chakravorty (2013). En otras palabras, en otros mundos: ensayo sobre política cultural. Buenos Aires: Paidós.

Spivak, Gayarti Chakravorty (2010). Crítica de la razón poscolonial: Hacia una crítica del presente evanescente. Madrid: Akal.

Spivak, Gayarti Chakravorty (2011). ¿Puede hablar el subalterno? Bueno Aires: El Cuenco de Plata.

Suárez-Krabbe, Julia (2015). Race, rights and rebels: alternatives to human rights and development from the global south. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield International.

Suárez Navaz, Liliana e Aída Hernández, Rosalva (Eds.) (2008). Descolonizando el feminismo: teorías y prácticas desde los márgenes. Madrid: Cátedra.

Taguieff, Pierre-André (1994). Le force du préjugé: essai sur le racisme et ses doble. Paris: Ed. La Découverte.

Taha, Maisa C. (2010). The hijab north of Gibraltar: Moroccan women as objects of civic and social transformation. The Journal of North African Studies, 15(4), pp. 465-480.

Taibo, Carlos (2014). Sobre el nacionalismo español. Madrid: Los Libros de la Catarata.

Tamayo, Juan José (2019). Apología del diálogo ante los fundamentalismos. En B. de S. Santos e B. S. Martins (Eds.), El pluriverso de los derechos humanos: la diversidad de las luchas por la dignidad (pp. 109–130). Madrid: Akal.

Tamdgidi, Mohammad H.; Boidin, Capucine; Cohen, James e Grosfoguel, Ramón (Eds.) (2012). Decolonizing the University: Practicing Pluriversity [monográfico]. Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-Knowledge, Vol. X, No. 1 (winter). Os artigos deste número monográfico son accesíbeis a través destas ligazóns: http://www.okcir.com/catalog/decolonizing-the-university-practicing-pluriversity-hardcover-edition.html / Tamén: http://www.okcir.com

Taylor, Charles (1989). Sources of the self. Cambrigde, Mass.: Harvard University Press.

Taylor, Charles (1996). Identidad y reconocimiento. Revista Internacional de Filosofía Política, 7, 10-19.

Taylor, Keeanga-Yamahtta (Ed.) (2017). How We Get Free: Black Feminism and the Combahee River Collective. Chicago: Haymarket Books.

Teasley, Cathryn (2007). Cyberculture and (trans)national Romani identity: Implications for a truly public education. En C. McCarthy, A. S. Durham, L. C. Engel, A. A. Filmer, M. D. Giardina e M. A. Malagreca (Eds.), Globalizing Cultural Studies: Ethnographic interventions in theory, method, and policy (pp. 359-384). New York: Peter Lang.

Teasley, Cathryn (2008). Perspectivas postcoloniales sobre la acogida del alumnado inmigrante en Galiza, España. Education Policy Analysis Archives / Archivos Analíticos de Políticas Educativas, 16(19), 1-36.

Teasley, Cathryn (2012). Aprendizagens pós-coloniais em tempos neocoloniais. Boletim da Academia Galega da Língua Portuguesa, No. 5, 171-184.

Teasley, Cathryn (2014). Cross-cultural reflections on gender diversity in the earliest stages of youth identity formation. En Awad Ibrahim e
Shirley R. Steinberg (Eds.), Critical Youth Studies reader (pp. 152-160). New York: Peter Lang Publishing.

Ticona Alejo, Esteban (Ed.). Bolivia en el inicio del Pachakuti: la larga lucha anticolonial de los pueblos aimara y quechua. Madrid: Akal.

Todorov, T. (2000). Los abusos de la memoria. Barcelona: Paidós.

Torres Santomé, Jurjo (2017). Políticas educativas y construcción de personalidades neoliberales y neocolonialistas. Madrid: Morata.

Tuck, Eve e Yang, K. Wayne (2012). Decolonization is not a metaphor. Decolonization: Indigeneity, Education & Society, 1(1), 1–40.

United Nations (2012). Born free and equal: Sexual Orientation and Gender Identity in International Human Rights Law. UN Human Rights Office of the High Commissioner.

Valcárcel, Mayra Soledad e Sánchez, Nazareth (2014). Católicas y Musulmanas: Negociando identidades y desafiando hegemonías desde los márgenes del feminismo. Periódico do Núcleo de Estudos e Pesquisas sobre Gênero e Direito, Nº 2 (2º semestre), 120-147.

Valdivia Ramírez, Olimpia Montserrat (2013). Espacio e identidad en campamentos de refugiados: Experiencia del grupo musical Sierra Leone's Refugee All Stars. Migraciones Internacionales, 7(2), julio-diciembre. Recuperado 18/09/2016 de: http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1665-89062013000200005

van Dijk, Teun A. (2003). Racismo y discurso de las élites. Barcelona: Gedisa.

van Dijk, Teun A. (2009). Discurso y poder: contribuciones a los estudios críticos del discurso. Barcelona: Gedisa. 

Vasallo, Brigitte (2014, 4 de decembro). Burkas en el ojo ajeno: el feminismo como exclusión. Pikara Online Magazine. Recuperado 28/07/2016 de: http://www.pikaramagazine.com/2014/12/velo-integral-el-feminismo-como-exclusion/

Vila Merino, Eduardo Salvador (Ed.) (2007). Pedagogía de la alteridad: Interculturalidad, género y educación. Madrid: Editorial Popular.

Wallerstein, Immanuel (2009). Prefacio: Leer a Fanon en el siglo XXI. En F. Fanon (2009), Piel negra, máscaras blancas. Madrid: Akal.

Wallerstein, Immanuel (2010). El moderno sistema mundial. Madrid, Siglo XXI.

Walsh, Catherine (2009). Interculturalidad, estado, sociedad: luchas (de)coloniales de nuestra época. Quito: Abya Yala / Universidad Andina Simón Bolívar.

Walsh, Catherine (Ed.) (2013). Pedagogías decoloniales: Prácticas insurgentes de resistir, (re)existir y (re)vivir (Tomo I). Quito: Abla Yala.

Walsh, Catherine (Ed.) (2017). Pedagogías decoloniales: Prácticas insurgentes de resistir, (re)existir y (re)vivir (Tomo II). Quito: Abla Yala.

Ward, Eric (2018).  The Evolution of Identity Politics: An Interview with Eric Ward. Tikkun, 4 de abril. Recuperado de: https://www.tikkun.org/the-evolution-of-identity-politics-an-interview-with-eric-ward

Wilhelmi, M. (2010). Desde los márgenes. Diversidad cultural, democracia e inclusión social. En J.A. Brandariz y S. Palidda (Eds.), Criminalización racista de los migrantes en Europa (pp. 57-77). Granada: Editorial Comares.

Williams, Eric (2011). Capitalismo y esclavitud. Madrid: Traficantes de Sueños. Recuperado 15/04/2017 de: https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Capitalismo%20y%20esclavitud-TdS.pdf

Wynter, Sylvia (2009). Apéndice VI: En torno al principio sociogénico: Fanon, la identidad y el rompecabezas de la experiencia consciente y cómo es ser "negro". En F. Fanon, Piel negra, máscaras blancas. Madrid: Akal.

Xunta de Galicia (2016, abril). Protocolo educativo para garantir a igualdade, a non discriminación e a liberdade de identidade de xénero. Santiago de Compostela: Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, Xunta de Galicia. URL: https://moodle.udc.es/pluginfile.php/1393795/mod_page/content/9/Protocolo_identidade_de_xenero%20Xunta%20Galiza%202%20maio%202016%20copia%202.pdf

Yogyakarta, Principios de (2018). Sobre los Principios de Yogyakarta (artigo de páxina web): http://yogyakartaprinciples.org/principles-sp/about/.

Young, Iris Marion (1996). Communication and the other: Beyond deliberative democracy. En Benhabib, Seyla (Coord.), Democracy and difference: contesting the boundaries of the political. Princeton, New Jersery: Princeton University Press, pp. 120-135. ESPAÑOL: (2000). La democracia y "el otro": Más allá de la democracia deliberativa. Revista Jurídica de la Universidad de Palmero, 5(1), pp. 41-56.

Yuval-Davis, Nira (2011). The politics of belonging: Intersectional contestations. London: Sage. 

Zapata-Barrero, Ricard e Teun A. van Dijk (Eds.) (2007). Discursos sobre la inmigración en España: los medios de comunicación, los parlamentos y las administraciones. Barcelona: Fundació Didob.  ?
Zapata Farías, Hernán (2001). Adulto mayor: participación e identidad. Revista de Psicología, Vol. X, Nº 1, 189-197.

Zayd, Nasr Hamid Abu (2012). Religiones: de la fobia al entendimiento. En G. Martín Muñoz e R. Grosfoguel (Eds.), La islamofobia a debate. La genealogía del miedo al Islam y la construcción de los discursos anti-islámicos (pp. 11-34). Madrid: Biblioteca de Casa Árabe.

NOTA: Recomendaranse outras obras no curso.
Bibliografía complementaria


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións


(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías