Datos Identificativos 2019/20
Asignatura (*) Socioloxía do traballo Código 615G01209
Titulación
Grao en Socioloxia
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Grao 1º cuadrimestre
Segundo Obrigatoria 6
Idioma
Castelán
Galego
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Socioloxía e Ciencias da Comunicación
Coordinación
Andrade Suarez, Maria Jose
Correo electrónico
maria.andrade@udc.es
Profesorado
Andrade Suarez, Maria Jose
León Medina, Francisco J.
Suárez Grimalt, Laura
Correo electrónico
maria.andrade@udc.es
j.leon@udc.es
laura.suarez.grimalt@udc.es
Web
Descrición xeral Preténdese transmitir os principais conceptos e términos da perspectiva sociolóxica sobre o mundo laboral de maneira que os estudantes poidan analizar e comprender a realidade social do traballo, os cambios que experimentou ao longo da historia e a organización social que caracterizou cada etapa así como as problemáticas sociais coas que se relaciona o traballo nas sociedades actuais.

Competencias do título
Código Competencias do título
A1 Conocimiento de los componentes básicos de las desigualdades sociales y las diferencias culturales.
A3 Introducción a la evolución de las sociedades contemporáneas y de sus movimientos sociales y políticos.
A5 Aprendizaje de los conceptos y de las técnicas estadísticas aplicadas a la sociedad humana.
A6 Conocimientos básicos de macroeconomía.
A8 Análisis de las transformaciones y evolución de las sociedades contemporáneas.
A14 Capacidades en elaborar, utilizar, e interpretar indicadores sociales e instrumentos de medición social.
A17 Conocimientos y habilidades en la búsqueda de información secundaria en las diferentes fuentes (instituciones oficiales, bibliotecas, internet, etc.).
A18 Capacidades en evaluar los proyectos de políticas públicas y de intervención social, así como sus resultados.
A32 Capacidades en contribuir al diseño de políticas públicas orientadas a abordar problemas sociales.
A35 Actitud crítica frente a las doctrinas y las prácticas sociales.
A36 Actitud de compromiso frente a los problemas sociales y culturales.
B3 Capacidad de análisis y síntesis.
B4 Resolución de problemas.
B9 Reconocimiento a la diversidad y a la multiculturalidad.
B11 Compromiso ético.
B12 Trabajo en equipo.
B13 Razonamiento crítico.
C1 Expresarse correctamente, tanto de forma oral como escrita, en las lenguas oficiales de la comunidad autónoma.
C4 Desarrollarse para el ejercicio de una ciudadanía abierta, culta, crítica, comprometida, democrática y solidaria, capaz de analizar la realidad, diagnosticar problemas, formular e implantar soluciones basadas en el conocimiento y orientadas al bien común.
C6 Valorar críticamente el conocimiento, la tecnología y la información disponible para resolver los problemas con los que deben enfrentarse.
C7 Asumir como profesional y ciudadano la importancia del aprendizaje a lo largo de la vida.
C8 Valorar la importancia que tiene la investigación, la innovación y el desarrollo tecnológico en el avance socioeconómico y cultural de la sociedad.

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias do título
1. Coñecer os instrumentos de medición do mercado laboral así como analizar e interpretación os datos que proporcionan A5
A6
A14
A17
A18
B9
B11
B12
C1
C4
C7
C8
2. Capacidade de análise síntese, de razonamiento crítico e de xestión da información. Capacidade de relacionar os coñecementos da sociología cos da economía. Adaptación a situacións novas e traballo en equipo A1
A3
A5
A6
A32
A35
A36
B3
B4
B11
B12
B13
C1
C4
C6
3.Coñecer as transformacións que experimenta o traballo ao longo da historia, especialmente a partir do traballo asalariado e o cambio de mercado laboral que se produce a finais do século pasado A1
A8
A14
B12
B13
C1
C4
C7
C8

Contidos
Temas Subtemas
TEMA 1. OBXECTO E O AMBITO DA SOCIOLOGIA DO TRABALLO

1.1. O traballo como obxecto de estudo sociolóxico: problemas conceptuais e terminolóxicos
1.2. Enfoque e contidos da Socioloxía do Traballo: evolución das perspectivas de análises
1.3. Conceptualización e significado do traballo
1.3.1. A pluralidade de significados do traballo: evolución histórica do concepto
1.3.2. Do traballo ao emprego: principais cambios nas representacións simbólicas do traballo
1.3.3. Dificultades actuais na definición do traballo. O mito do fin do traballo
TEMA 2. FUNDAMENTOS BÁSICOS DE TEORÍA SOCIOLÓXICA SOBRE A DIVISIÓN DO TRABALLO E AS RELACIÓNS LABORAIS

2.1. A división internacional do traballo: Adam Smith
2.2. O sistema de produción capitalista: K. Marx
2.3. A racionalidade do capitalismo: M. Weber
2.4. División do traballo e solidariedade orgánica: Durkheim
2.5. A socioloxía contemporánea das relacións laborais

TEMA 3. A DIVISIÓN TÉCNICA DO TRABALLO: EVOLUCIÓN HISTÓRICA DA ORGANIZACIÓN DO TRABALLO E OS SEUS EFECTOS SOBRE OS TRABALLADORES E A SOCIEDADE
3.1. Industrialización e modelo de traballo asalariado: a fábrica como institución crave do sistema industrial e escenario para a análise do capitalismo
3.2. Principais fases na construción histórica da organización social da produción
3.2.1. 1945-1973: a expansión do modelo socio-produtivo fordista
3.2.2. 1973-2000: da crise do fordismo ás novas formas de organización do traballo (NFOT)
TEMA 4. PRINCIPAIS ENFOQUES TEÓRICOS SOBRE O MERCADO DE TRABALLO 4.1. O mercado de traballo como institución social
4.2. A Teoría Neoclásica
4.3. A Teoría do Capital Humano
4.4. As Teorías Institucionalistas
4.5. A Teoría Crítica do Mercado de Traballo

TEMA 5. A SEGMENTACIÓN DO MERCADO LABORAL: INMIGRACIÓN, XÉNERO E TRABALLO
5.1. Mulleres, traballo e relacións de xénero
5.1.1. División sexual do traballo e relacións de xénero: conceptos fundamentais e enfoques teóricos
5.1.2. Os traballos das mulleres: da esfera da reprodución á esfera da produción
5.1.3. Desigualdades no emprego das mulleres. A cara oculta do traballo doméstico
5.2. Inmigración e mercado de traballo
5.2.1. Teorías explicativas da inserción laboral dos migrantes
5.2.2. A dinámica laboral dos inmigrantes en España

TEMA 6. TRABALLO E ESTRUTURA SOCIAL
6.1. Estrutura ocupacional e desigualdade social: análise e evolución
6.2. Axustes entre formación e emprego
6.3. Traballo, benestar e calidade de vida



TEMA 7: EVOLUCIÓN E TENDENCIAS RECENTES NO MERCADO DE TRABALLO EN ESPAÑA 7.1. Cambios nos sectores de actividade económica e modificacións na estrutura e a composición da poboación activa
7.2. O mercado de traballo en España: evolución e perspectivas no emprego e o paro
7.3. Flexibilidade laboral, temporalidade e precariedade: significados e consecuencias

TEMA 8. As RELACIÓNS LABORAIS: PRINCIPAIS ACTORES SOCIAIS 8.1. Organizacións sindicais
8.2. Asociacións empresariais
8.3. O Estado e as relacións laborais




TEMA 9. A DIVISIÓN INTERNACIONAL DO TRABALLO: GLOBALIZACIÓN E TRANSFORMACIÓN DO TRABALLO/EMPREGO

9.1. Desenvolvemento do sistema capitalista, reorganización neoliberal da sociedade industrial e división internacional do traballo
9.2. O estudo da globalización e o seu impacto no traballo e os traballadores: deslocalización produtiva, migracións e nova división internacional do traballo


TEMA 10. A INVESTIGACIÓN SOCIOLÓXICA SOBRE O TRABALLO: ESTATÍSTICAS E INDICADORES

10.1. Indicadores e fontes estatísticas para a análise dos mercados de traballo
10.2. A medición do mercado de traballo en España: principais dimensións e variables e indicadores





Planificación
Metodoloxías / probas Competencias Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Sesión maxistral A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B9 37 0 37
Proba obxectiva A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B3 B4 C1 C4 C6 C7 C8 2 30 32
Presentación oral A14 A18 A32 A35 B3 B4 B12 C4 5 15 20
Traballos tutelados A1 A5 A6 A14 A18 A32 A35 A36 B3 B4 B11 B12 B13 C4 C7 25 35 60
 
Atención personalizada 1 0 1
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Sesión maxistral Exposición oral complementada co uso de medios audiovisuales e a introdución da algunhas preguntas dirixidas aos estudantes, coa finalidade de transmitir coñecementos e facilitar a aprendizaxe.
Proba obxectiva Proba escrita utilizada para a avaliación da aprendizaxe. Para superar a materia é necesario aprobar o exame. Require a asistencia a clase e enténdese dentro do proceso de avaliación continúa.
Presentación oral Exposición oral das prácticas
Traballos tutelados Realización de 4 prácticas tuteladas sobre temas e metodoloxías relacionadas co contido da asignatura. Require a aprendizaxe independente dos estudantes e o seguimento desa aprendizaxe polo profesor-titor.

Atención personalizada
Metodoloxías
Traballos tutelados
Descrición
Sempre que o alumno solicíteo e cando sexa necesario por razóns de mellora do proceso de ensino-aprendizaxe

Avaliación
Metodoloxías Competencias Descrición Cualificación
Proba obxectiva A1 A3 A5 A6 A8 A14 A17 A18 A32 B3 B4 C1 C4 C6 C7 C8 Exame que se realizará ao final do curso sobre o conxunto da materia. 60
Traballos tutelados A1 A5 A6 A14 A18 A32 A35 A36 B3 B4 B11 B12 B13 C4 C7 Realización de 4 prácticas ao longo do curso 30
Presentación oral A14 A18 A32 A35 B3 B4 B12 C4 Presentación oral de traballos 10
 
Observacións avaliación
A materia consta dunha parte teórica e outra práctica.

- A parte teórica desenvolvida pola profesora en clase e/ou indicada no material bibliográfico que se facilita avaliarase a través dun exame que será puntuado sobre 10. Para aprobar esta parte é necesario obter, polo menos, unha puntuación de 5.

- A parte práctica constará de diversas actividades (traballos en grupo e individuais, exposicións orais na aula e outros traballos de carácter práctico). Para aprobar esta parte é necesario realizar todos e cada un dos traballos cumprindo coas condicións e datas de entrega indicadas pola profesora e obter unha nota media igual ou superior a 5 puntos. A cualificación obtida nesta parte (se é superior a 5), manterase para as dúas convocatorias de avaliación da materia.  Se a cualificación obtida é inferior a 5,  é posible presentarse unicamente ao exame -con contidos teóricos e prácticos- (neste caso, a cualificación máxima que se podería obter é dun 6)

A distribución da nota final da materia para o alumnado sometido ao sistema de avaliación continua farase da seguinte maneira: 60% parte teórica   30% parte práctica   10% asistencia e participación en clase (ou asistencia e participación en tutorías para o alumnado con dispensa académica).

Para a obtención da cualificación final, será necesario ter aprobadas tanto a teoría como a práctica. Unha vez superadas ambas, obterase a nota media.

Dentro dos criterios de avaliación continua (para o alumnado presencial e/ou con dispensa académica)  considérase especialmente importante:

a) Os traballos e prácticas realizados e presentados durante o curso: Valorarase os exercicios prácticos tanto na súa presentación como no seu contido (a comprensión do tema, a organización expositiva e a aplicación da perspectiva sociolóxica ao redor dos fenómenos sociais e textos propostos para análises).

b) Exame final da materia: Valorarase a comprensión e coñecemento dos contidos da materia traballados durante o curso. Tamén se terán moi en conta a correcta expresión e o acertado uso da ortografía.

c) A asistencia e participación nas clases e nas actividades prácticas propostas durante o curso: Valorarase positivamente o interese que o/o alumno/a mostre na marcha da materia, nas súas dúas perspectivas (teórica e práctica); o interese apreciado repercutirá na cualificación final. 

- Para o alumnado sometido ao sistema de avaliación continua, será necesaria a asistencia a un mínimo do 80 por cento das sesións (teóricas e prácticas) de face a permitir un adecuado seguimento e a avaliación continua do alumnado. 

- No caso do alumnado con dispensa académica, deberá acudir ás tutorías individuais (e compatibles coa súa dedicación)  programadas persoalmente coa profesora desde principio de curso. 

Para o alumnado que asistisen a clase menos do 80% deberán acudir a unha tutoría coa profesora e terán que presentarse a un exame específico debido ás súas circunstancias especiais. Neste caso, o sistema de avaliación consistirá nun exame sobre a materia, sen que se engadan outros traballos ou actividades prácticas á avaliación final. Este sistema será o válido para a convocatoria de avaliación do primeiro cuadrimestre e para a segunda oportunidade de avaliación (xullo).Neste caso, a cualificación máxima que se podería obter é dun 6.


Fontes de información
Bibliografía básica

AGULLÓ, ESTEBAN (2001). "Entre la precariedad laboral y la exclusión social: los otros trabajos, los otros trabajadores."[En Agullo, E. (coord): Trabajo, individuo y sociedad. Madrid: Pirámide.

ALONSO, LUIS E. (1999): “El mito del fin del trabajo”, en Trabajo y ciudadanía. Estudios sobre la crisis de la sociedad salarial, Madrid, Edit- Trotta.

ALONSO, L.E. (2000) Trabajo y posmodernidad: el empleo débil, Madrid: Fundamentos

ARENDT, HANNAH (1993): La condición humana, Paidós, Barcelona, cap.4 “Trabajo”, pp. 157-184.

ARES, J. J. y REY, P. M. 2008. “El mercado de trabajo gallego desde la entrada en Europa”. En Revista Galega de Economía. Vol. 17 (págs. 1-21).

BORDERÍAS, C.; CARRASCO, C. y ALEMANY, C. (comp.) 1994 Las mujeres y el trabajo: Rupturas conceptuales. Barcelona: Fuhem-Icaria

BECK, U. (2000): Un nuevo mundo feliz: la precarización del trabajo en la era de la globalización. Barcelona, Paidós.

BILBAO, A. (1995) Obreros y ciudadanos: la desestructuración de la clase obrera, Madrid: Trotta

CARNOY, M. 2000. El trabajo flexible en la era de la información. Madrid. Alianza Editorial.

CASTELLS, M. 1999 (3ª ed.). La era de la información. Economía, sociedad y cultura. Vol. 1. Madrid. Alianza Editorial.

CASTILLO, J. J. (1996): Sociología del Trabajo. Un proyecto docente, "Qué trabajo, qué sociología", Centro de Investigaciones Sociológicas, Siglo XXI de España editores, Madrid,

CASTILLO J. J. (2008): La soledad del Trabajador globalizado, Catarata, Madrid.

CASTILLO, J. J. (2005), “Contra los estragos de la subcontratación: trabajo decente” en Revista Española Sociología del Trabajo, Nro, 54, Madrid, España.

CASTILLO, J.J. (dir) (2005) El trabajo recobrado. Una evaluación del trabajo realmente existente en España, Buenos Aires: Muño y Dávila

 CES (2015): Economía, Trabajo y Sociedad. Memoria sobre la situación socioeconómica y laboral España 2014, Consejo Económico y Social España, Madrid

CASTILLO, J.J. Y PRIETO C. 1983 Las condiciones de trabajo. Por un enfoque renovador de la sociología del trabajo. Madrid: CIS.

CORIAT, B. 1993 (6ª ed.). El taller y el cronómetro. Madrid. Siglo Veintiuno.

CORIAT, B. 1993 (2ª ed.). Pensar al revés. Trabajo y organización en la empresa japonesa. Madrid. Siglo Veintiuno.

DE LA GARZA, ENRIQUE (2010): Hacia un concepto ampliado de trabajo: del trabajo clásico al no clásico, México, Anthropos,

DE PAULA-LEITE, MARCIA (2009): “El trabajo y sus reconfiguraciones: las nuevas condiciones de trabajo discutidas a partir de conceptos y realidades”. Revista Latinoamericana de Estudios del Trabajo. Año 14, Nº 21. Primer semestre.

 DURÁN HERAS, Mª ÁNGELES (2012): El trabajo no remunerado en la economía global, Fundación BBVA, Bilbao.

DURKHEIM, EMILE (1987): La división del trabajo social, Akal, Madrid.

DURKHEIM, EMILE (1974): Las reglas del método sociológico, Madrid: Marota

FINKEL, L. (1994) La organización social del trabajo. Madrid, Pirámide.

FLORES SÁNCHEZ, GABRIEL (2010) La acción sindical y la dinámicas de deslocalización internacional, en Cuadernos de Relaciones Laborales, Vol. 28 Núm. 1, pp. 65-86.

FRIEDMAN, G., El objeto de la Sociología del Trabajo, en FRIEDMAN, G. y NAVILLE, P. (Dirs.), Tratado de Sociología del Trabajo. México, F.C.E. 1963, 2 tom., tomo 1,pp. 13-36.

FUJII, G Y RUESGA S.M. (coords)(2004): El trabajo en un mundo globalizado. Madrid, Pirámide.

GARMENDÍA, J.A. et al. (1987), Sociología Industrial y de la Empresa, Madrid: Aguilar

IANNI, OCTAVIO (1996), Teorías de la globalización, Buenos Aires, México, Siglo XXI, Editores.

IGNACIO, J. y ÁLVAREZ, C. 2004. El mercado de trabajo: análisis y políticas. Madrid. Akal.

JUAN ALBALATE, J. (2011): Sociología del trabajo y de las relaciones laborales. Barcelona : Publicacions i Edicions, Universitat de Barcelona

KÖHLER, H. y ARTILES, A.M. 2007 (2ª ed.). Manual de la sociología del trabajo y de las relaciones laborales. Madrid. Delta Publicaciones.

KOVÁCS, ILONA (2002): “Cómo hacer visible el trabajo que el discurso dominante oculta, en Sociología del Trabajo Nro. 45, Siglo XXI, Madrid, pp. 25-53

LAHERA SÁNCHEZ, ARTURO (1998), “Fábrica y comunidad. Transformación del trabajo e interdisciplinariedad en la Ciencias Sociales del Trabajo”, en Sociología del Trabajo, nueva época, núm. 33, pp. 71-102.

MARUANI, M. 2000. “De la Sociología del Trabajo a la Sociología del Empleo”. En Política y Sociedad. Nº 34 (págs. 9-17).

MARX, KARL (1999) [primera edición en español, 1975]: El Capital, Libro Primero, Tomo I/ Vol. I, capítulo V: “Proceso de trabajo y proceso de valorización”, Siglo XXI, pp. 215-240.

MARX, KARL (2001) [1ra. Ed. México: FCE, 1971]: Libro I, Capítulo VI (inédito) Resultados del proceso inmediato de producción, Ed. Siglo XXI, 1971; pp. 3-72 (subsunciónformal/real del trabajo al capital).

MUMFORD, L. 1971. Técnica y civilización. Madrid. Alianza Universidad.

NEGUERUELA, E. (2010): Emprego, en Informe Galicia 2010. Santiago de Compostela, Tempos Novos

PIORE, M.J., Y SABEL, CH. E.(1990) La segunda ruptura industrial, Madrid, Alianza Editorial

PIORE, M. (1983): “Notas para una teoría de la estratificación social del mercado de trabajo”, en L. Toharia [comp.]: El mercado de trabajo: teorías y aplicaciones. Madrid: Alianza.

PRIETO, C. (dir.) (1994), Los trabajadores y sus condiciones de trabajo, Madrid: Ediciones HOAC

PRIETO, C. 2000. “Trabajo y orden social: de la nada a la sociedad de empleo (y su crisis)”. En Política y Sociedad. Nº 34 (págs. 19-32)

RIFKIN, J. (2011): La Tercera Revolución Industrial- Barcelona, Paidós

RODRÍGUEZ, V. y ASIÁN, R. 2006. Indicadores y fuentes estadísticas para el análisis de los mercados de trabajo. Sevilla. Servicio Andaluz de Empleo-Consejería de Empleo.

SASSEN, SASKIA (2003), Los espectros de la globalización, Buenos Aires, México, Fondo de Cultura Económica

SENNET, R. 2000. La corrosión del carácter. Barcelona. Anagrama.

SMITH, ADAM (1999): La riqueza de las naciones, Madrid, Alianza Editorial, Libro I: cap.1 y 2 “De la división del trabajo” y “Del principio que da lugar a la división del trabajo”, pp. 33-48; cap. 6 “De las partes que componen el precio de las mercancías”, pp. 86-95.

TRIPIER, PIERRE (1995): Del trabajo al empleo. Ensayo de sociología de la sociología del Trabajo, Madrid, Ministerio de Trabajo y Seguridad Social.

WEBER, MAX (2004) [2da. Ed. México: FCE, 1964]: Economía y Sociedad, Fondo de Cultura Económica, México, D.F., Capítulo II. Las categorías sociológicas fundamentales de la vida económica (apartados 15 a 23), pp. 87-110.

WOMACK, JAMES ET AL. (1992) La máquina que cambió el mundo, Madrid: McGraw-Hill.

Bibliografía complementaria

Carr, N. (2009): El Gran Interruptor: El mundo en red, de Edison a Google. Barcelona, Ediciones Deusto.

Napoleoni, L. (2010): La mordaza: Las verdaderas razones de la crisis mundial. Barcelona. Paidós

Sennet, C (2000): La corrosión del carácter. Barcelona. Anagrama.

Sennet, R. (2008): El Artesano. Barcelona. Anagrama.

Sora,B., Cavaller A., Peiró, J.M (2010): Los efectos de la inestabilidad laboral en el trabajador y la dependencia del empleo, en Revista Internacional del Trabajo. Vol 129 (2010). OIT

Sullerot, E. (1988): Historia del trabajo femenino. Barcelona. Península.

Tendencias mundiales del empleo en 2009. OIT (http://www.ilo.org/global/What_we_do/Publications/lang--es/index.htm)


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente
Economía política/615G01104

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións

1.- A entrega dos traballos documentais que se realicen nesta materia serán en papel cumprindo cos seguintes puntos:

- Non se empregarán plásticos.

- Realizaranse impresións a dobre cara.

- Empregarase papel reciclado.

- Evitarase a impresión de borradores.

2.- Débese facer un uso sostible dos recursos e a prevención de impactos negativos sobre o medio natural

3.- Débese ter en conta a importancia dos principios éticos relacionados cos valores da sostenibilidade nos comportamentos persoais e profesionais

4.- Segundo se recolle nas distintas normativas de aplicación para a docencia universitaria deberase incorporar a perspectiva de xénero nesta materia (usarase linguaxe non sexista, utilizarase bibliografía de autores de ambos os sexos, propiciarase a intervención en clase de alumnos e alumnas...)

5.- Traballarase para identificar e modificar prexuízos e actitudes sexistas, e influirase na contorna para modificalos e fomentar valores de respecto e igualdade

6. Deberanse detectar situacións de discriminación por razón de xénero e proporanse accións e medidas para corrixilas

7. Facilitarase a plena integración do alumnado que por razón físicas, sensoriais, psíquicas ou socioculturais, experimenten dificultades a un acceso axeitado, igualitario e proveitoso á vida universitaria



(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías