Datos Identificativos 2019/20
Asignatura (*) Educación ambiental e cultura da sustentabilidade Código 652G03010
Titulación
Grao en Educación Social
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Grao 2º cuadrimestre
Primeiro Obrigatoria 6
Idioma
Galego
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Pedagoxía e Didáctica
Coordinación
Serantes Pazos, Araceli
Correo electrónico
araceli.serantes.pazos@udc.es
Profesorado
Barba Núñez, María
Serantes Pazos, Araceli
Correo electrónico
maria.barba@udc.es
araceli.serantes.pazos@udc.es
Web http://www.araceliserantes.com
Descrición xeral Materia de carácter teórico-práctico na que se proproñen actividades de aprendizaxe e investigación para abordar os fundamentos teóricos. O punto de partida é a Educación Ambiental (conceptos, fundamentación, obxectivos, metodoloxía...) para entender o xiro cara a Educación para o Desenvolvemento Sustentable.

Competencias do título
Código Competencias do título
A1 Coñecer os campos da educación social e recoñecer novos ámbitos emerxentes.
A5 Identificar e analizar os factores contextuais que afectan os procesos de intervención socioeducativa.
A6 Seleccionar diferentes métodos e técnicas para a planificación e avaliación de programas e servizos.
A7 Aplicar metodoloxías educativas e dinamizadoras da acción socioeducativa.
A9 Deseñar e desenvolver proxectos, programas e servizos nos diferentes campos de intervención profesional promovendo a participación e o desenvolvemento comunitario.
A10 Analizar, difundir, orientar e desenvolver procesos de promoción cultural.
A11 Observar, analizar, interpretar procesos de mediación social, cultural e educativa.
A15 Elaborar e xestionar medios e recursos para a intervención socioeducativa.
A18 Dirixir e coordinar planos e proxectos socioeducativos.
A20 Desenvolver unha disposición favorable ao traballo en contornos multiculturais e plurilingüísticos.
B2 Redactar e presentar informes técnicos, memorias, regulamentos ou calquera outro documento básico que contribúa a regular a acción socioeducativa.
B3 Xerar a cultura profesional colaborativa, fomentando o traballo en rede e integrándose en grupos interdisciplinares con iniciativa e responsabilidade.
B6 Adquirir e dominar habilidades comunicativas que permitan transmitir información, ideas e propostas a diversas audiencias.
C1 Expresarse correctamente, tanto de forma oral coma escrita, nas linguas oficiais da comunidade autónoma.
C3 Utilizar as ferramentas básicas das tecnoloxías da información e as comunicacións (TIC) necesarias para o exercicio da súa profesión e para a aprendizaxe ao longo da súa vida.
C4 Desenvolverse para o exercicio dunha cidadanía aberta, culta, crítica, comprometida, democrática e solidaria, capaz de analizar a realidade, diagnosticar problemas, formular e implantar solucións baseadas no coñecemento e orientadas ao ben común.
C6 Valorar criticamente o coñecemento, a tecnoloxía e a información dispoñible para resolver os problemas cos que deben enfrontarse.
C8 Valorar a importancia que ten a investigación, a innovación e o desenvolvemento tecnolóxico no avance socioeconómico e cultural da sociedade.

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias do título
Coñecer os ámbitos de actuación das educadoras e educadores ambientais, en Galicia e noutras realidades A1
A5
A11
C3
C8
Analizar, valorar críticamente e avaliar proxectos, programas e actividades que se estean a desenvolver relacionadas coa educación ambiental e a cultura da sostenibilidade A5
A9
A11
A15
B2
B3
Comprender os supostos básicos da materia: antecedentes, acordos internacionais, lexislación autonómica e estatal A1
A5
A20
B3
B6
C1
C4
C6
Deseñar (implementar) e avaliar respostas educativas ante unha problemática socioambiental concreta: deseño de roteiros, de exposicións interpretativas, de programacións para equipamentos de educación ambiental, campañas de sensibilización etc. A6
A7
A9
A10
A15
A18
A20
B2
B3
B6
C1
C3
C4
Contemplar e introducir a perspectiva ambiental e de cidadanía global no deseño de propostas educativas A9
A10
A11
A15

Contidos
Temas Subtemas
1. Introdución á educación ambiental


1.1. Concepto de Medio Ambiente e problemática ambiental
1.2. Orixes e historia da EA: programas, conferencias e recomendacións
1.3. Principios básicos, obxectivos, metodoloxía, contidos, recursos e avaliación
1.4. Libro Blanco da Educación Ambiental, Estratexia Galega de Educación Ambiental e os Obxectivos do Desenvolvemento Sostible
1.5. Educación ambiental ou educación para a desenvolvemento sostible?
1.6. A cultura da sustentabilidade e os novos movementos sociais
2. A problemática ambiental e a resposta socioeducativa: estratexias e recursos metodológicos 2.1. Recursos para a E.A
2.2. Deseño de plans, programas e actividades
2.3. Educación ambiental non formal: institucións, organizacións e programas
2.4. Interpretación do patrimonio: concepto e ámbitos de aplicación
2.5. Deseño de recursos
3. Proxectos e programas de educación ambiental


3.1. Programas para a sostenibilidade: Axendas 21 Locais, Axenda 21 escolar, Ecocentros e Ecoescolas
3.2. Procesos de participación, voluntariado ambiental e custodia do patrimonio
3.3. Estratexias e programas de comunicación
3.4. Propostas desde os Novos Movementos Sociais
3.5. Propostas para a avaliación

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Aprendizaxe colaborativa A5 A6 A7 A9 A10 A11 A18 B2 B3 C3 C4 5 35 40
Estudo de casos A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A10 A11 A20 B2 B3 C1 C3 C4 C6 C8 5 25 30
Presentación oral A9 A20 B2 B3 B6 C3 C6 5 20 25
Saídas de campo A1 A5 A11 A20 B2 B3 C4 C6 C8 6 0 6
Discusión dirixida A1 A2 A12 A20 B3 B6 C4 C6 C8 5 0 5
Investigación (Proxecto de investigación) A6 A7 A9 A15 6 8 14
Sesión maxistral A1 A5 A11 A20 B3 C4 C6 C8 15 0 15
 
Atención personalizada 15 0 15
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Aprendizaxe colaborativa Traballos en pequenos grupos nos que se busca e se analiza información, se contrastan distintos puntos de vistas (a partir de textos facilitados) e se sintetizan conclusións
Estudo de casos Presentación nas aulas de materiais, recursos e casos por parte da profesora para ser analizados e avaliados (partindo da análise individual ou en pequenos grupos e realizando unha posta en común no grupo grande)
Presentación oral Dun dos libros de letura obligatoria
Dunha programación para os equipamentos de educación ambiental
Do deseño dunha actividade guiada
Saídas de campo Co obxectivo de coñecer e sistematizar procesos de avaliación, é obrigatorio realizar 2 das 3 saídas a coñecer experiencias realacionadas coa educación ambiental
Discusión dirixida Ademáis da presentación oral do libro obrigatorio, establecerase unha discusión dirixida co resto do alumnado que permita entender os argumentos e propostas dos autores dos libros
Dos textos facilitados na aula
Investigación (Proxecto de investigación) Traballo en pequeno grupo que consiste en deseñar de forma colaborativa unha exposición interactiva sobre o tema acordado nas aulas e seguindo o proceso proposto para a súa realización.
Sesión maxistral Nas que se presentarán os contidos das distintas unidades temáticas

Atención personalizada
Metodoloxías
Aprendizaxe colaborativa
Saídas de campo
Discusión dirixida
Investigación (Proxecto de investigación)
Descrición
Durante as sesións de aula vanse realizar distintas propostas de traballo en pequenos grupos que permitirán a interacción de todos os membros así como a oportunidade de aportar e implicarse na construción dos coñecementos.

Nestas sesións valórase a participación e implicación do alumnado, a defensa de argumentos en base aos textos propostos e os traballos colaborativos entregados.

Avaliación
Metodoloxías Competencias Descrición Cualificación
Aprendizaxe colaborativa A5 A6 A7 A9 A10 A11 A18 B2 B3 C3 C4 Asistencia e participacion nas aulas expositivas
Asistencia e participación nas aulas interactivas (exposición de traballos, de leturas recomendadas, elaboración de documentos...)
Realización e entrega dos traballos propostos para facer en pequenos grupos (deseño de actividades, avaliación de materiais e recursos...)
20
Estudo de casos A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A10 A11 A20 B2 B3 C1 C3 C4 C6 C8 Traballos individuais ou en pequeno grupo (segundo indicacións en cada caso) sobre textos, recursos ou experiencias solicitados nas sesións de aulas 10
Presentación oral A9 A20 B2 B3 B6 C3 C6 Dos traballos en pequeno grupo: trátase da defensa das propostas para ser avaliada de forma conxunta entre as personas que o realizan (autoavaliación), o resto do alumnado (interavaliación) e a profesora, como parte do proceso e antes da entrega do traballo definitivo. Non ten cualificación até o final
10
Saídas de campo A1 A5 A11 A20 B2 B3 C4 C6 C8 Trátase dun traballo teórico-práctico no que antes-durante e tras a visita a unha experiencia de educación ambiental o alumnado recolle observacións, información e fotografías que lle permitirán realizar avaliacións das experiencias 10
Sesión maxistral A1 A5 A11 A20 B3 C4 C6 C8 Asistencia e participación 10
Discusión dirixida A1 A2 A12 A20 B3 B6 C4 C6 C8 Presentación das ideas principais de 1 dos 3 libros obligatorio na aula, coa finalidade de que o alumnado que non o leu poda presentar de forma argumentada as 3 ideas que lle resultaron máis interesantes. É obligatoria a asistencia á exposición dos 3 libros e a presentación das ideas principais dos 2 libros non lidos.
As persoas que non asistan ás 3 discusións dos libros deben entregar a recensión de 2 dos 3 libros propostos.
10
Investigación (Proxecto de investigación) A6 A7 A9 A15 Traballo en pequeno grupo que consiste en deseñar de forma colaborativa unha exposición interactiva sobre o tema acordado nas aulas e seguindo o proceso proposto para a súa realización 30
 
Observacións avaliación

As persoas que asisten asiduamente ás aulas (80% de asistencia) serán avaliadas por: 

1. Proxecto de investigación/deseño de proposta expositiva (30% da nota)

2. Traballos realizados (nas sesións presenciais ou no traballo autónomo) que corresponde aos epígrafes de presentación oral, aprendizaxe colaborativa (10 puntos), estudo de caso e saídas de campo (40% da nota)

3. Presentación oral dun dos libros obligatorios e realizar un traballo escrito sobre a presentación dos outros 2 seguindo as indicacións da profesora, ou ben entregar unha recensión de 2 dos 3 libros (10% da nota)

4. Asistencia e participación (corresponde a aprendizaxe colaborativa(10 puntos) e sesión maxistral (20% da nota)
 
As persoas que non asistan habitualmente (menos do 80% das aulas) deben solicitar con anterioridade no Decanato a dispensa e:

1. Realizar a recensión de 2 dos 3 libros sinalados anteriormente (Breve presentación das autor/as; ideas principais de cada capítulo; conclusións relacionando os obxectivos do libro coas achegas e desenvolvemento que fan as autor/as; reflexión persoal)
2. Avaliar un programa ou recurso para a educación ambiental seguindo as instruccións da profesora (solicitar fotocopias de criterios e indicadores para a avaliación)
3. Análise e comparación dun dos sectores que aborda o Libro Blanco de la Educación Ambiental en España e da Estratexia Galega para a Educación Ambiental (educación formal, non fomal, empresas, asociacionismo, sindicatos...)
4. Examen final con material

Para poder presentarse ao examen é necesario entregar con ANTERIORIDADE os traballos sinalados

Fontes de información
Bibliografía básica PEACOCK, Alan (2006). Alfabetización ecológica en educación primaria. Madrid: Morata
CMIDE (1990). Catálogo de criterios para la evaluación de programas de Educación Ambiental,. Ayuntamiento de Sevilla
SATO, Michelle, Isabel CARVALHO e colaboradores (2005). Educação ambiental. Pesquisa e desafíos. São Paulo: Artmed
CARVALHO, Isabel Cristina de Moura (2004). Educação ambiental: a formação so sujeito ecológico. São Paulo: Cortez
HERAS, Francisco, María SINTES, Araceli SERANTES, Carlos Vales e Verónica CAMPOS (Coord.) (2010). Educación ambiental y cambio climático. Respuestas desde la comunicación, educación y participación ambiental. A Coruña: CEIDA
CARIDE, José A. e Pablo A. MEIRA (2001). Educación ambiental y desarrollo humano. Barcelona: Ariel
GALLARDO IZQUIERDO, Antonio (2009). Educacion ambiental: Investigando sobre la practica. MADRID: Ministerio de Medio Ambiente
MOGENSEN, Finn, Michela MAYER, Soren BREITING e Atitila VARGA (2009). Educación para el desarrollo sostenible. Tendencias, divergencias y criterios de calidad. Barcelona: GRAÓ
CALVO, Susana y José GUTIÉRREZ (2006). El espejismo de la educación ambiental. Madrid: Morata
CAMPILLO, Margarita (2002). El papel de la educación ambiental en la pedagogía social. Diego MarínLibrero
PEREIRA, JM, GUTIERREZ, X y RODRIGUEZ; A (Coord.) (2000). Estratexia Galega de Educación Ambiental,. Santiago: Xunta de Galicia
SERANTES, Araceli (2005). Guía dos Equipamentos para a educación ambiental na Galiza. A Coruña: CEIDA
WEISSMANN, Hilda y Antonia LLABRÁS (2004). Guía para hacer la Agenda 21 Escolar,. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente
BENAYAS, Javuer e Carmelo MARCEN (2019 ). Hacia una Educación para la Sostenibilidad. 20 años después del Libro Blanco d ela Educación Ambiental,. Madrid: CENEAM
MELENDRO, Miguel, Antonio CANO PÉREZ, María Angeles MURGA MENOYO (2011). IDEAS: Iniciativas de Educación Ambiental para la Sostenibilidad . Madrid: UNED
LEFF, Enrique (coord..) (2002). La complejidad ambiental.. México: Siglo XXI
SACHS, Jeffrey (2015). La era del desarrollo sostenible. Bilbao: Deusto
PRATS, Fernando, Yayo HERRERO e Alicia TORREGO (2016). La gran encrucijada. Sobre la crisis ecosocial y el cambio de ciclo histórico. Madrid: Icaria
PRATS, Fernando, Yayo HERRERO E Alicia TORREGO (2016). La gran encrucijada. Sobre la crisis ecosocial y el cambio de ciclo histórico. Madrid: Libros en Acción
BENAYAS, Javier, José GUTIÉRREZ e Norma HERNANDEZ (2003). La investigación en educación ambiental en España. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente
Comisión Temática de Educación Ambiental (1999). Libro Blanco de la educación ambiental en España. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente
COMISION ESPAÑOLA DE EDUCACION AMBIENTAL (1995). Manual para comprender "Cuidar la Tierra". Madrid: MOPTMA
CASTRO, Ricardo de (coord..) (2005). Más que palabras. Comunicación ambiental para una sociedad sostenible.. Valladolid: Monociclos
COMISION MUNDIAL DEL MEDIO AMBIENTE Y DEL DESARROLLO (1998). Nuestro futuro en común. Madrid: Alianza
MEIRA, Pablo A. e Miguel PARDELLAS (Coord.) (2010). O Proxecto Fénix. Proxecto de Diagnóstico e Actualización da Estratexia Galega de Educación Ambiental. Documento de Síntese. Santiago: Xunta de Galicia
SEMINARIO SOBRE EDUCACIÓN AMBIENTAL Y PARTICIPACIÓN (2005). Once historia sobre participación ambiental,. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente
LASSALLE, Matthieu e Paz GRESA VICENTE (2017). Programas de educación ambiental. Madrid: Síntesis
GOMEZ GARCIA, J. e MANSERGAS LOPEZ, J. (2000). Recursos para la educación ambiental,. Madrid: CSS
RIECHMANN, Jorege (2000). Un mundo vulnerable. Ensayos sobre ecología, ética y tecnociencia,. Madrid: La catarata
GARCÍA FERNÁNDEZ, Javier e Yolanda SAMPEDRO ORTEGA (2006). Un viaje por la educación ambiental en España. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente
Martínez Huerta, Joseba (2010). Viaje a la sostenibilidad. Una guía para la escuela. Madrid: La Catarata
LINZ, Manfred, Jorge RIECHMANN e Joaquim SEMPERE (2007). Vivir (bien) con menos. Barcelona:Icaria
BHARAT CORNELL, Joseph (1982). Vivir la naturaleza con los niños. Barcelona: Ediciones 29
Bibliografía complementaria DUARTE, Carlos M. (2009). Cambio global. Impacto de la actividad humana sobre el sistema Tierra. Madrid: La catarata
ACOSTA, Alberto (2011). Colonialismos del siglo XXI. Negocios extractivos y defensa del territorio en América Latina.. Barcelona: Icaria
DELANTY, Gerard (2006). Community: comunidad, educación ambiental y ciudadanía. Barcelona: Graó
BALLARD, Melissa e Mamata PANDYA (2003). Conocimientos básicos de Educación AMbiental. Base de datos para la elaboración de actividades y programas. Barcelona: GRaó
VILCHES, Amparo e Daniel GIL (2003). Construyamos un futuro sostenible, . Cambridge University Press
OLTRA, Mónica e Yayo HERRERO (2014). Conversación entre Mónica Oltra y Yayo Herrero. Las personas primero. . Barcelona: Icaria.
ÁLVAREZ CANTALAPIEDRA, Santiago (2011). Convivir para perdurar. Conflictos ecosociales y sabidurias ecológicas. Barcelona: Icaria
ZIEGLER, Jean (2012). Destrucción masiva. Geopolítica del hambre. Barcelona: Península
COLECTIVO DE DIFUSIÓN DE LA DEUDA ECOLÓGICA (2003). Deuda ecológica ¿quien debe a quien?. Barcelona: Icaria
ALONSO, Luis e Isabel GARCIA (1999). Diseño de exposiciones. Concepto, instalación y montaje. Madrid: Alianza
MANZINI, Ezio e Jordi BIGUES (2000). Ecología y democracia. De la justicia ecológica a la democracia ambiental. Barcelona: Icaria
SANTAMARINA CAMPOS, Beatriz (2006). Ecología y poder. El discurso medioambiental como mercancia. Madrid: LA Catarata
MARCHESE, Graciela S. (20o5). Educación ambiental en las plazas: propuestas para trabajar en un entorno cercano. Madrid: Homo Spiens
ENRIQUEZ, Fernando e outros (2004). Educación ambiental. Propuestas para trabajar en la escuela. Barcelona: Graó
ECOLOGISTAS EN ACCIÓN (2007). Educación y ecología. El curriculum oculto antiecológico de los libros de texto. . Barcelona: Popular
KHOR, Martin (2003). El saqueo del conocimiento. Propiedad intelectual, biodiversidad, tecnología y desarrollo sostenible. Barcelona: Icaria
TAIBO, Carlos (2009). En defensa del decrecimiento. Sobre capitalismo, crisis y barbarie. Madrid: LA catarata
CAMPOS, Santiago, Xavier CARBONELL, Javier LÓPEZ-LIMÓN, Francisco HERAS e María SINTES (2007). enREDando. Herramientas para la comunicación y la participación social en la gestión de la red Natura 2000. Madrid: Fundación Fernando González Bernaldez
GUTIERREZ, José (1995). Evaluación de la calidad educativa de los Equipamientos Ambientales. Madrid:MOPTMA
EQUIPO HUERTO ALEGRE (1994). Fichero de actividades de Educación Ambiental,. Sevilla: Junta de Andalucía
DEL RÍO, Juan (2015). Guía del movimiento de transición. Como transformar tu vida en la ciudad. Madrid: La Catarata
HEWITT, Nicola (1998). Guía Europea para la Planificación de las Agendas 21 Locales. Bilbao: ICLEI, Bakeaz
LECUMBERRI, Guadalupe e Javier ARBUIBES (2001). Guía para la elaboración de programas de Educación Ambiental. Navarra: Centro UNESCO de Navarra
FERNÁNDEZ BUEY, Francisco (2004). Guía para una globalización alternativa. Otro mundo es posible. Barcelona: Ediciones B
MORALES MIRANDA, Jorge (1998). Guía práctica para la interpretación del patrimonio. El arte de acercarel legado natural y cultural al público visitante. Madrid: Junta de Andalucía
FRANQUESA, Teresa (1999). Hábitat. Guía d'activitats per a Educació ambiental. Barcelona: Institut d’educació, Ajuntament de Barcelona
HAM, Sam (1992). Interpretación Ambiental. Una guia práctica para gente con grandes ideas y presupuestos pequeños. Colorada: North American Press
ESCUDERO, Clotilde, Miquel F. Óliver e Araceli SERANTES (Coord.) (2013). Los equipamientos de Educación Ambiental en España: calidad y profesionalización. Madrid: MAAMA
KRAMER, Fernando (2002). Manual práctico de educación ambiental. Técnicas de simulación, juegos y otros métodos educativos. Madrid: La catarata
NOVO, María (2007). Mujer y medio ambiente: los caminos de la visibilidad, . Madrid: La Catarata
KING, Jane e Malcom SLESSER (2005). No sólo de dinero. La economía que precisa la Naturaleza. Barcelona: Icaria
LATOUCHE, Serge (2005). Pequeño tratado de decrecimiento sereno. . Barcelona: Icaria
AA.VV. (2002). Plan de acción para los espacios naturales protegidos.. Madrid: Fundación Fernando González Bernáldez.
FUNDACIÓN ECOLOGÍA Y DESARROLLO (2002). Por una nueva educación ambiental . Para lectores de 12 a 20 años. Madrid: Biblioteca Nueva
SANTIAGO MUIÑO, Emilio (2016). Rutas sin mapa. Horizontes de transición ecosocial. Madrid: La catarata


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións


(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías