Datos Identificativos 2022/23
Asignatura (*) Técnicas de prevención de riscos laborais.Seguridade no traballo. Código 760482002
Titulación
Mestrado Universitario en Prevención de Riscos Laborais e Riscos Comúns
Descriptores Ciclo Período Curso Tipo Créditos
Mestrado Oficial 1º cuadrimestre
Primeiro Obrigatoria 6
Idioma
Castelán
Modalidade docente Presencial
Prerrequisitos
Departamento Dereito Público
Enxeñaría Industrial
Enxeñaría Naval e Industrial
Coordinación
Gonzalez Filgueira, Gerardo
Correo electrónico
gerardo.gonzalez@udc.es
Profesorado
Gonzalez Filgueira, Gerardo
Correo electrónico
gerardo.gonzalez@udc.es
Web http://campusvirtual.udc.gal
Descrición xeral As técnicas de Prevención de riscos laborais e no que concierne á seguridade no traballo ocúpanse de analizar os riscos dos accidentes e de detectar as súas causas para estudar o xeito de reducilos ou eliminalos.

Competencias do título
Código Competencias do título
A1 Planear a acción preventiva a desenvolver, nas situacións nas que o control ou redución dos riscos supón a realización de diferentes actividades, que implican a intervención de distintos especialistas.
A2 Contrastar as condicións de seguridade nos centros de traballo e describir as técnicas de seguridade dirixidas a vixiar e previr o risco de accidentes.
B1 Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas, a miúdo nun contexto de investigación.
B2 Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en contornas novas ou pouco coñecidos dentro de contextos máis amplos (ou multidisciplinares) relacionados coa súa área de estudo.
B3 Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas á aplicación dos seus coñecementos e xuízos.
B4 Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións (e os coñecementos e razóns últimas que as sustentan) a públicos especializados e non especializados dun modo claro e sen ambigüidades.
B5 Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo que haberá de ser en gran medida autodirigido ou autónomo.
C1 Expresarse correctamente, tanto de forma oral coma escrita, nas linguas oficiais da comunidade autónoma.
C3 Utilizar as ferramentas básicas das tecnoloxías da información e as comunicacións (TIC) necesarias para o exercicio da súa profesión e para a aprendizaxe ao longo da súa vida.
C4 Desenvolverse para o exercicio dunha cidadanía aberta, culta, crítica, comprometida, democrática e solidaria, capaz de analizar a realidade, diagnosticar problemas, formular e implantar solucións baseadas no coñecemento e orientadas ao ben común.
C5 Entender a importancia da cultura emprendedora e coñecer os medios ao alcance das persoas emprendedoras.
C6 Valorar criticamente o coñecemento, a tecnoloxía e a información dispoñible para resolver os problemas cos que deben enfrontarse.
C7 Asumir como profesional e cidadán a importancia da aprendizaxe ao longo da vida.
C8 Valorar a importancia que ten a investigación, a innovación e o desenvolvemento tecnolóxico no avance socioeconómico e cultural da sociedade.

Resultados de aprendizaxe
Resultados de aprendizaxe Competencias do título
Planear a acción preventiva a desenvolver, nas situacións nas que o control ou redución dos riscos supón a realización de diferentes actividades. Contrastar as condicións de seguridade nos centros de traballo e describir as técnicas de seguridade dirixidas a vixiar e previr o risco de accidentes. Aplicar o marco normativo sobre a prevención de riscos laborais. Desenvolver o deseño e xestión dos sistemas de prevención de riscos laborais e a súa integración na empresa. Posuír e comprender coñecementos que acheguen unha base ou oportunidade de ser orixinais no desenvolvemento e/ou aplicación de ideas. AP1
AP2
BP1
CM1
CM3
CM4
CM5
CM6
CM7
CM8
Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos adquiridos e a súa capacidade de resolución de problemas en contornas novas ou pouco coñecidos. Que os estudantes sexan capaces de integrar coñecementos e enfrontarse á complexidade de formular xuízos a partir dunha información que, sendo incompleta ou limitada, inclúa reflexións sobre as responsabilidades sociais e éticas. Que os estudantes saiban comunicar as súas conclusións a públicos especializados e non especializados. Que os estudantes posúan as habilidades de aprendizaxe que lles permitan continuar estudando dun modo autónomo. BP2
BP3
BP4
BP5

Contidos
Temas Subtemas
1.Concepto y definición de Seguridade: Técnicas de seguridade
1.1 Concepto
1.2 Tecnicas de Seguridad laboral
1.3 Técnicas analíticas anteriores y posteriores al accidente
1.4 Técnicas operativas
1.5 Técnicas especificas
2. Accidentes de trabajo 2.1. Contingencias y situaciones protegidas
2.2. Concepto de accidente de trabajo
2.2.1. Lesión corporal
2.2.2. Causas de los accidentes
2.2.3. Conexión trabajo- lesión
2.3. Accidentes por caracteristicas del trabajador
2.3.1. Accidentes por edades
2.3.2. Accidentes con baja
2.3.3. Accidentes de trabajo por antiguedad
en el puesto
2.4. La Inspección de trabajo ante los accidentes de trabajoy enfermedades profesionales
2.5 Analise Estadístico de accidentes
3. Investigación de accidentes como técnica preventiva 3.1. Concepto y objeto de la investigación
3.2. Criterios para realizar la investigación
3.3. Metodologias:el metodo del arbol de causas
3.4. Personas encargadas de la investigación
3.5. Informe de investigación de accidente

4. Analisis y evaluación general del riesgo de accidente 4.1 Concepto y objetivos
4.2 Tipos de evaluación de riesgos
4.3 El metodo general de evaluación de riesgos de accidentes:
4.3.1 Identificación de riesgos
4.3.2 Analisis de riesgos
4.3.3 Valoración de riesgos
4.3.4 Medidas de correción de riesgos
5 Práctica de evaluación de riesgos de accidente 5.1 Preparación:
5.1.1 Organización del trabajo
5.1.2 Recopilación de información
5.1.3 Estructuración de la evaluación
5.2 Realización:
5.2.1 Identificación de los riesgos
5.2.2 Evaluación de los riesgos
5.3 Adopción de medidas
5.4 Seguimiento
5.5 Registro
6. Norma y señalización en Seguridad 6.1 Normativa
6.2 Objeto
6.3 Definiciones
6.4 Obligaciones del empresario
6.5 Criterios de empleo de la señalización
6.6 Obligaciones en materia de formación e información
6.7 Consulta y participación de los trabajadores
6.8 Disposiciones de caracter general
6.9 Colores de Seguridad
6.10 Señales en forma de panel
6.11 Señales luminosas y acusticas
6.12 Comunicaciones verbales
6.13 Señales gestuales


7 Protección colectiva e individual
7.1 Concepto
7.2 Protección contra caidas de altura. Protecciones colectivas
7.3 Protección de perimetros:andamios, pasarelas,barandillas, redes, marquesinas,escaleras
7.4 Protección individual. Concepto
7.5 Normativa
7.6 Criterios de empleo
7.7 condiciones a cumplir
7.8 Clasificación
7.9 Elección de EPIS
7.10 Comercialización
7.11 Protecciones corporales
7.13 Obligaciones del empresario
8 Planes de emergencia y autoprotección 8.1 Introducción
8.2 Normativa
8.3 Objetivos
8.4 Contenido de los P.E y P.A
8.5 Responsables de emergencias
8.6 Estados y fases de emergencias
8.7 Evacuación de un accidentado
8.8 Planes de emergencia y evacuación: Desenrrolo, implantación, revisóns

9 Analisis, evaluación y control de riesgos especificos: máquinas; equipos; instalaciones y herramientas 9.1 Normativa de seguridad en máquinas y equipos de trabajo
9.2 Equipos de trabajo. Definición
9.3 Tipos de máquinas:
9.3.1 Documentación de la máquina
9.3.2 Formación y acreditación del operador
9.3.3 Documentación a exigir al personal
9.4 Plataformas elevadoras de trabajo en mástil
9.5 Grúas torres
9.6 Plataformas de nivel variable
9.7 Montacargas
9.8 Cuadros eléctricos
9.9 Escaleras de mano
9.10 Técnicas de posicionamiento de cuerdas
9.11 Andamios
9.12 Soldadura
9.13 Pistola clavadora
9.14 Herramientas manuales
10 Analisis, evaluacion y control de riesgos específicos: manipulación, almacenamiento y transporte 10.1 Medios de manipulación,transporte y almacenamiento
10.2 Eslinga,cinta transportadora,transpalés, paleta de carga
10.3 Principales riesgos
10.4 Normas para equipos de elevación y tracción en el amarre de la carga
10.5 Códigos de señales de maniobra
10.6 Normas para equipos continuos
10.7 Normas para autocarretillas elevadoras
10.8 Normas para apilado de materiales
10.9 EPIS
10.10 Orden y limpieza
11 Analisis, evaluación y control de riesgos específicos:electricidad 11.1 Introducción
11.2 Corriente electrica. Definición y clases
11.3 Riesgo eléctrico. Definición y clases
11.4 Riesgo eléctrico:
11.4.1 Localización
11.4.2 Señalización
11.4.3 Efectos
11.5 Factores que influyen en los efectos
11.6 Contactos directos e indirectos y sus protecciones
11.7 Instalaciones eléctricas provisionales
11.8 Trabajo próximos a lineas eléctricas:
11.8.1 Medidas de seguridad
11.8.2 Equipos y medidas de protección
12 Analisis, evaluación y control de riesgos específicos: incendios 12.1 Conceptos y clases de fuegos
12.2 El tetraedro del fuego
12.3 Factores del incendio
12.4 Peligros del incendio
12.5 Metodos de prevención y extinción
12.6 Sistemas de detección automática
12.7 Condiciones de seguridad de los edificios
12.8 Agentes extintores y equipos de extinción
12.9 Consignas generales y particulares de actuación en caso de incendio
13 Analisis, evaluación y control de riesgos especificos: lugares y espacios de trabajo 13.1 Normativa
13.2 Condiciones generales de seguridad en los espacios de trabajo
13.3 Orden,limpieza y mantenimiento
13.4 Condiciones ambientales de los lugares de trabajo
13.5 Iluminación de los lugares de trabajo
13.6 Servicios higiénicos y locales de descanso
13.7 Material y locales de primeros auxilios
14 Inspecciones de seguridad e investigación de accidentes 14.1 Concepto
14.2 Objetivo
14.3 Tipos de Inspecciones:
14.3.1 Ordinarias
14.3.2 Extraordinarias
14.4 Personas encargadas de la inspección
14.5 Lista de identificación de riesgos
14.6 Informe de Inspección
15 Residuos tóxicos y peligrosos 15.1 Concepto
15.2 Tipos de residuos
15.3 Gestión de residuos tóxicos y peligrosos
15.4 Etiquetado
15,5 Manipulación, transporte y almacenamiento
15,6 Normativa
16 Accidentes en itinere 16.1 Accidente in itinere como accidente laboral
16.2 Accidente in itinere e en misión
16.3 Factores de risco:
-factor humano: fatiga, tensión, agresividade, idade, alcol, medicamentos, drogas
-factor vehiculo: velocidade, mantemento, uso sistemas de seguridade, elección-planificación ruta, climatoloxía
16.4 Plan de mobilidade na empresa: cuestionarios riscos, detección e medidas.
16.5 Cubrir correctamente os partes de accidente

Planificación
Metodoloxías / probas Competencias Horas presenciais Horas non presenciais / traballo autónomo Horas totais
Sesión maxistral A1 A2 41 61 102
Análise de fontes documentais A1 A2 B1 B2 B3 B4 B5 C1 2 6 8
Traballos tutelados A1 A2 B1 B2 C5 C7 6 6 12
Estudo de casos A1 A2 B1 C4 8 6 14
Proba obxectiva B1 C3 C6 C8 6 6 12
 
Atención personalizada 2 0 2
 
*Os datos que aparecen na táboa de planificación son de carácter orientativo, considerando a heteroxeneidade do alumnado

Metodoloxías
Metodoloxías Descrición
Sesión maxistral Metodoloxía onde o suxeito se enfronta ante a descrición dunha situación específica que expón un problema que ha de ser comprendido, valorado e resolto por un grupo de persoas, a través dun proceso de discusión. O alumno sitúase ante un problema concreto (caso), que lle describe unha situación real da vida profesional, e debe ser capaz de analizar unha serie de feitos, referentes a un campo particular do coñecemento ou da acción, para chegar a unha decisión razoada a través dun proceso de discusión en pequenos grupos de traballo. Utilizásense presentacións e outros medios expositivos
Análise de fontes documentais Técnica metodolóxica que supón a utilización de documentos audiovisuais e/ou bibliográficos (fragmentos de reportaxes documentais ou películas, noticias de actualidade, paneis gráficos, fotografías, biografías, artigos, textos lexislativos, etc.) relevantes para a temática da materia con actividades especificamente deseñadas para a análise dos mismos. Pódese empregar como introdución xeral a un tema, como instrumento de aplicación do estudo de casos, para a explicación de procesos que non se poden observar directamente, para a presentación de situacións complexas ou como sínteses de contidos de carácter teórico ou práctico. Análise das diferentes fontes de información legais pro análisis dos posibels riscos na seguridade no traballo.
Traballos tutelados Metodoloxía deseñada para promover a aprendizaxe autónoma dos estudantes, baixo a tutela do profesor e en escenarios variados (académicos e profesionais). Está referida prioritariamente á aprendizaxe do “como facer as cousas”. Constitúe unha opción baseada na asunción polos estudantes da responsabilidade pola súa propia aprendizaxe.
Este sistema de ensino baséase en dous elementos básicos: a aprendizaxe independente dos estudantes e o seguimento desa aprendizaxe polo profesor-titor. Analisis de casos específicos a través dun proceso de discusión en pequenos grupos de traballo.
Estudo de casos Metodoloxía onde o alumno se enfronta ante unha descrición dunha situación específica que suscita un problema que ten que ser comprendido, valorado e resolto por un grupo de persoas. O alumno sitúase ante un problema concreto, que lle describe unha situación real da vida profesional, e debe de ser capaz de analizala. Organización da clase en pequenos grupos para a resolución de casos prácticos.
Proba obxectiva Proba escrita utilizada para a avaliación da aprendizaxe, cuyo trazo distintivo é a posibilidade de determinar se as respostas dadas son ou non correctas. Constitúe un instrumento de medida, elaborado rigorosamente, que permite avaliar coñecementos, capacidades, destrezas, rendemento, aptitudes, actitudes, intelixencia, etc. É de aplicación tanto para a avaliación diagnóstica, formativa como sumativa.
A proba obxectiva pode combinar distintos tipos de preguntas: preguntas de resposta múltiple, de ordenación, de resposta breve, de discriminación, de completar e/ou de asociación. Tamén se pode construír cun só tipo de algún destas preguntas.

Atención personalizada
Metodoloxías
Proba obxectiva
Descrición
Comentario cos estudantes dos documentos (normas, artigos, etc.) e outros materiais documentais sobre as técnicas de prevénción de riscos laborais e seguridade no traballo.

Todas as metodoloxías encerran a atención tutorizada por parte do profesor no horario de tutorias que cada ano publícase na páxina web de espazos da UDC de acordo co horario de Tutorías publicado na páxina web de espazos dá UDC segundo a Normativa do POD, apartados 2.2, 2.3 sobre Deberes de titoría do profesorado. Ademais cóntase con tutorias a través da Plataforma Virtual dispoñibles para alumnado con dedicación total e con recoñecemento de dedicación a tempo parcial e dispensa académica de exención de asistencia. En aras de lograr unha atención óptima e personalizada o alumno deberá de concertar unha cita a través do e-mail do profesorado indicando o tema da consulta.

Avaliación
Metodoloxías Competencias Descrición Cualificación
Proba obxectiva B1 C3 C6 C8 Proba de cuestionario tipo test de respostas múltiples. 60
Traballos tutelados A1 A2 B1 B2 C5 C7 Actividades propostas na asignatura e analizadas e resoltas polos estudantes. 30
Análise de fontes documentais A1 A2 B1 B2 B3 B4 B5 C1 Procura e análise de artigos cientificos relacionados coas temáticas da asignatura por parte do estudante. 10
 
Observacións avaliación

OBSERVACIÓNS:

Todos os alumnos matriculados na materia, asistan ou non a clases, son responsables da súa seguimineto. O descoñecemento ou ignorancia da normativa contemplada nesta guía docente, non exime do seu cumprimento.

Todos os contidos impartidos na materia estarán dispoñibles en
formato dixital no Campus Virtual. O proceso de avaliación
comprende a realización de todas e cada unha das actividades
obligatorias propostas
na materia e cuxos porcentaxes na avaliación da
mesma detállanse na presente guia docente
. As características da
avaliación detállanse a continuación:


a) Posto que o proceso de avaliación implica realizar TODAS e CADA
UNHA das actividades availables
, no caso de non realizar e entregar a actividade
correspondente a súa cualificación na materia será de NON PRESENTADO
. Estas
actividades deberán ser entregadas en tempo e forma nas datas sinaladas
no calendario lectivo académico
no que se desenvolve a asignatura. Con
carácter xeral, todas as actividades obxecto de avaliación deberán ser realizadas e entregadas por parte dos alumnos semanalmente semanalmente durante o periodo lectivo no que se desarrolla a materia.


b) Por normativa académica da UDC todas as probas de avaliación deben
de quedar almacenadas para a súa custodia. Por dito motivo, a entrega de todas as
actividades para a súa avaliación farase a través do Campus Virtual
en formato .pdf
. Non se admitirán entregas a través de correo
electrónico ou calquera outro medio que non sexa a através do Campus Virtual
.


c) Por respecto aos alumnos que realizan e entregan as actividades en
tempo e forma e para evitar agravios comparativos, os atrasos nas
entregas pondéranse do seguinte modo:


"Con caracter xeral o atraso na realización e entrega das actividades
implicará unha ponderación na súa cualificacións dun 90% dentro da
primeira semana logo de finalizado o prazo de entrega, ao que se lle
reducirán un 10% adicional sucesivamente por cada semana de atraso na
entrega das mesmas
". Para a entrega e realización de actividades atrasadas por parte dos
alumnos
, deberase de solicitar, a través de correo electrónico dirixido
ao profesorado da materia
, a reapertura da actividade que se pretende
entregar no Campus virtual.


e) Para a superación da materia a Cualificación Global Final (C.G.)
obtida como resultado da ponderación dos bloques temáticos impartidos
por cada profesor, segundo a porcentaxe establecida nesta guía docente
deberá ser maior ou igual a 5. As condicións para realizar dita media
ponderada
serán:


1. Para obter a media das actividades desenvoltas na materia, o alumno debe de realizar e entregar
todas e cada unha das actividades propostas durante o calendario lectivo
do curso académico. Si algunha actividade non foi presentada/entregada
(cualificación NON PRESENTADO), non se fará media co
resto das actividades
obtendo a cualificación media de NON PRESENTADO no
bloque temático e por conseguinte na Cualificación Global Final (C.G.)
da asignatura
.


2. En cada tema correspondente os contidos da materia, o alumno deberá obter unha media de 3 ó máis puntos
para a obtención da media ponderada da Cualificación Global Final da
asignatura (C.G.)
. No caso de obter unha cualificación inferior ao 3 nalgún tema, deberá
voltar a realizar e presentar a tarefa correspondente nas datas programadas no
calendario académico no Campus virtual na semán correspondente a devandita actividade no perido lectivo da segunda oportunidade (segundo cuatrimestre do curso).

3. A realización fraudulenta das probas ou actividades de avaliación
implicará directamente a cualificación de suspenso '0.0' na materia na
convocatoria correspondente, invalidando así calquera cualificación
obtida en todas as actividades de avaliación de face á convocatoria
extraordinaria.


f) A avaliación da segunda oportunidade realizarase nas mesmas condicións e
cos mesmos criterios que a avaliación da primeira oportunidade
. Para os
alumnos pendentes de realizar algunha actividade, NON PRESENTADOS na
primeira oportunidade ou con Cualificación Global (C.G.) por baixo de 5
puntos na primeira oportunidade, na convocatoria da segunda
oportunidade, déixase aberta a posibilidade de que o alumno decida si
desexa conservar as actividades entregadas na primeira Oportunidade cuxa
cualificación sexa igual ou maior que 3 puntos. Obviamente, dado o
sistema de avaliación continua proposto, é unha decisión cuxa
responsabilidade corresponde tomar ao alumno que decida que actividades
desexa conservar e cales decide acudir á reevaluación. A entrega das actividades pendentes faráse no periodo lectivo do segundo catrimestre do curso, seguindo a misma cadencia de entrega semanal que na primeira oportunidade.

Cualificación Global final:

A cualificación final da asignatura será a suma ponderada das
cualificacións obtidas correspondentes en todas as partes:


Cualificación Global (C.G.)=0,10*Análise de fontes documentales 0,30*Traballos tutelados 0,60*Proba obxectiva

Para a superación da materia, a cualificación Global (C.G.) obtida é o
resultado da ponderación segun a porcentaxe establecida nesta guía
docente deberá ser maior ou igual a 5 puntos sobre 10
.

Notas:

1. As cualificacións provisionaies de cada convocatoria publicaranse do Campus Virtual e enviaranse a través de SMS, si o alumno
previamente autorizou o seu envío. En calquera dos casos as
cualificacións definitivas que aparecen nas actas, as cales o alumno
pode consultar na secretaría do centro, son as legalmente válidas.

2. Non se cualificará aos alumnos que non figuren nas actas da
asignatura ata que regularicen a súa situación na secretaria da
administración do centro
.


3. Co fin de garantir os principios fundamentais de objetividad,
ecuanimidad, e xustiza e deste xeito evitar agravios comparativos, o
alumnado con recoñecemento de dedicación a tempo parcial e dispensa
académica de exención de asistencia será evaluado do mesmo xeito e nas
mesmas condicións que o resto do alumnado de dedicación a tempo
completo. O alumnado con
dispensa académica deberá realizar todas as actividades do mesmo xeito que o resto de alumnado e nas datas sinaladas ao longo do
periodo lectivo do cuadrimestre no que se desenvolve a materia
.


Fontes de información
Bibliografía básica

•Cortés Díaz, José María; Técnicas de Prevención de Riesgos Laborales. Editorial Tébar. 10ª Edición. 2012.

• Cortés Díaz, José María; MARCO NORMATIVO DELA PREVENCIÓN DERIESGOS LABORALES . Editorial Tébar. 5ª Edición. 2012.

•Cortés Díaz, José María; CUESTIONARIOS DE AUTOEVALUACIÓN Y APRENDIZAJE SOBRE PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES. Editorial Tébar. 4ª Edición. 2012

•Página web: Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo:

•http://www.insht.es/portal/site/Insht/

•Página web: ISSGA - Instituto Galego de Seguridade e Saúde:

•http://www.issga.es/

• MINISTERIO DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES R.D. 485/1997 de 14 de abril, sobre disposiciones mínimas en materia de señalización de seguridad y salud en el trabajo. B.O.E. nº 97 miércoles 23 de abril 1997.

• MINISTERIO DE FOMENTO R.D. 2177/1996, de 4 de octubre, por el que se aprueba la Norma Básica de la Edificación “NBECPI96: Condiciones de protección contra incendios de los edificios”. B.O.E. nº 261 martes 29 octubre 1996.

• MINISTERIO DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES R.D. 486/1997 de 14 de abril, por el que se establecen las disposiciones mínimas de seguridad y salud en los lugares de trabajo. B.O.E. nº 97 miércoles 23 abril 1997.

• INSTITUTO NACIONAL DE SEGURIDAD E HIGIENE EN EL TRABAJO Guía técnica para la señalización de seguridad y salud en el trabajo

Bibliografía complementaria Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo, INSHT (2011). .
Cortes Diaz, J.M. (2004). Técnicas de seguridad y salud laboral. Madrid, Ed. Tebar


Recomendacións
Materias que se recomenda ter cursado previamente

Materias que se recomenda cursar simultaneamente

Materias que continúan o temario

Observacións


(*)A Guía docente é o documento onde se visualiza a proposta académica da UDC. Este documento é público e non se pode modificar, salvo casos excepcionais baixo a revisión do órgano competente dacordo coa normativa vixente que establece o proceso de elaboración de guías